Cảm nhận đọc thơ Trần Phương qua 03 tập Thiên Địa Nhân ký
(Vanchuongphuongnam.vn) – Trần Phương vừa xuất bản ba tập thơ Thiên Địa Nhân ký, do nhà xuất bản Hội Nhà văn ấn hành năm 2019 và 2020; khối lượng 1257 bài thơ ngắn, ba ngữ: Việt – Anh – Pháp, dày 1260 trang, khổ 18 cm x 11 cm, bìa cứng C300, sách in đẹp.
Nhà thơ – nhà nghiên cứu văn hóa Chăm Inrasara
Tôi, vốn “ngán” đọc những tập thơ dày…
Thiên Địa Nhân ký tuy là thơ ngắn ít chữ, nhưng lại tam ngữ và dày… “Về đâu, tập thơ song ngữ Anh – Việt?” – Tôi đã hỏi như thế ở một tiểu luận đăng mươi năm trước… Tôi, lật trang một cách ngẫu nhiên theo kiểu bói thơ và, đụng ngay:
Tiền điện tử
xu hướng tất yếu
nhân loại
rồi…
Trí tuệ người Việt Nam
nhân loại
tỏ
Một là điều đương nhiên ai cũng có thể biết, một nữa như thể thơ ca tụng… Nhưng lẽ nào Trần Phương chỉ có thế! Tôi làm lại từ đầu, rồi bất ngờ bởi những phát hiện thú vị khác lạ. Thiên Địa Nhân ký rất khác, khác với nhiều người khác, nhiều thơ khác – nhiều nữa là đằng khác… Ở đó, có đủ đầy.
Thiên:
Mưa rơi một mình
bầu trời
buồn
Địa:
Đứng trước biển
đời người
nhỏ
Nhân:
Lũ trẻ chăn trâu triền sông
theo diều lên trời
chơi
Có thời sự nóng của đất nước: Mê-kông cạn dòng, Biển Đông dậy sóng, một phần đất biên giới phía Bắc bị lấn chiếm, ồn ào và im lặng:
Biên giới
vị trưởng thôn thở
dài
Biển Đông
bóng kển kền đỏ nhỏ
dãi
Hoàng Sa – Trường Sa
đôi mắt
trời (Xin thêm)
Patt 48 – 860 – 1938
dấu mốc
trời (Xin thêm)
Đâu là nguyên do? Người không hỏi, thơ không hỏi, Thiên Địa Nhân ký không giãi bày hay lên tiếng phê phán mà chỉ với rất ít từ, đã làm những lát cắt ngắn, bén, ngọt như găm vào tim người đọc. Đề tài thế sự chiếm một thời lượng lớn trong cả ba tập thơ.
Độc quyền
cửa suy vong
mở
Cái áo khó cởi
mặc nhiều
đêm
Sái mõ
vày con chiện
đỏ
Độc tài và chuyên quyền là nguyên do của mọi nguyên do làm suy thoái, suy yếu, suy vong đủ loại ở đủ cấp độ. Từ cá thể cho đến tập thể, từ một con người cho đến một triều đại hay một đất nước. Chuyên quyền, ta chỉ biết nghe tiếng nói của ta dội lại từ ta, mà hoàn toàn không biết đến tiếng kêu khác – từ nhân dân, từ thế giới rộng lớn ngoài kia.
Dựng tượng đài khắp nước
ngân khố
rơi
Không chỉ ngân khố rơi, mà tất cả mang ở tự thân nguy cơ rơi, rơi đến không thể cứu vãn. Nước mắt rơi, sự hi vọng rơi, và nhất là niềm tin rơi.
Lính trận kể chuyện
nước mắt
rơi
Lịch sử
những cột mốc buồn
dài
Chiến tranh đi qua, sau tàn phá và chết chóc và dựng xây, là yêu thương, là bù đắp. Là ở nơi nào khác, chứ nơi này: Khắp xung quanh chỉ toàn dối lừa, gian manh, giả đạo đức, bạt ngàn trò mua bán đưa đến bao hệ lụy mà nhân dân đang phải gánh chịu. Đó là kiến thức giả, bằng cấp giả, chức tước giả, tình yêu giả, và ngay cả lương tâm nền tảng làm nên đạo đức một con người cũng bị giả nốt:
Chim phóng sinh
đám trẻ
nướng
Dạy trò làm giàu
sống bằng tiền thù lao
đời ảo
Ký sự làng tôi
mua bán
quan
Đốt cháy lương tâm
nhanh nhất
quan
Việt Nam đang khủng hoảng bản sắc, nỗi mất niềm tin tràn lan ở mọi thế hệ, mọi thành phần, mọi cấp độ. Một khi từ ý thức hệ đến nền giáo dục sang cả nơi được cho là hạt nhân xã hội là gia đình cũng rơi, thì cái gì còn lại? Và, đâu là cọng cỏ hi vọng để bấu víu?
Cho dù khắp xung quanh toàn màu xám xịt, đây đó dưới mảnh đất hình chữ S xinh đẹp này, vẫn tồn tại mạch nước ngầm, dòng sông ẩn đang trầm chảy. Chịu đựng, khiêm cung và tin tưởng. Chúng sẽ chồi lên và hiện diện mạnh mẽ, vào một ngày không xa. Từ đâu?
Cái đẹp mộc mạc của quê hương, và tiếng nói quê hương:
Gió dải bờ sông
ngô đồng
sóng
Câu ca dao tục ngữ
dân làng
giữ
Mạch nước ngầm, qua ý thức phản tỉnh tự thân nơi mỗi công dân Việt Nam, rằng chính bản thân ta chứ không ai khác đã góp phần đẩy đất nước này vào cõi suy yếu, bạc nhược:
Ném vào sọt rác
cái tôi
nổ
Và dòng sông ẩn phát nguồn từ sự khiêm cung của mỗi cá nhân:
Một ngọn đèn
một củ khoai chín
và tôi
Sẽ làm nên tương lai của dân tộc Việt, của đất nước Việt Nam. Đó là giấc mơ đẹp và thực, thực hơn cả hiện thực hiện tiền.
Giấc mơ
như bóng ma
thực
Cái bóng đen
xuyên thấu
tôi
Tất cả đã sụp đổ thực sự rồi. Mọi cánh cửa hi vọng gần như đóng kín. Chớ nuôi hi vọng hão ở thế lực bên ngoài hay một sức mạnh huyền bí nào đó đến hỗ trợ ta. Vô ích! Hãy bình tâm lại, bàn tay trong bàn tay, hãy nhìn vào mắt nhau để nhận rõ mặt nhau, hãy cầm lấy cây cuốc, cái cày đi xây lại từ đổ nát, “một nơi cư trú nhỏ bé mới, có lại những hy vọng mới. Bây giờ không có còn đường nào bằng phẳng để dẫn tới tương lai. Chúng ta phải đi vòng quanh hay bò qua các trở ngại… Chúng ta phải sống, thây kệ bao nhiêu bầu trời đã sụp” (D.H. Lawrence).
Thiên Địa Nhân ký của Trần Phương, một tập thơ được cho là thành công, khi nó góp phần vào dòng chảy của thơ đương đại bằng kĩ thuật mới, cách nói mới. Anh đã kiên trì một lối đi, xuyên suốt, miệt mài để tìm ra một con đường mở đó là điều hiếm. Hiếm ấy, tạo nên sự khác biệt, mà giá trị của nghệ thuật còn đâu, nếu chúng ta cứ đồng bộ một thứ trang phục?
Đặc biệt ta thấy ở lối thơ kiệm lời đến tối thiểu của Trần Phương, lối kết với một từ đã “mở” ra những không gian cho tưởng tượng và liên tưởng. Cho người thơ và cho cả người đón nhận thơ.
Đọc chuyện cổ tích cho con
tâm thức mình
mở
Con đường siêu thức
không giới hạn
mở
Đi về phía bóng tối
tương lai
mở
Đọc thơ Trần Phương, ta thấy ở đó có khác lạ về hình thức lẫn cách nhìn, không gian thơ có ba tầng như tên của tập thơ. Thiên Địa Nhân ký phần nào đó, đã mang hơi thở mới cho thơ hôm nay.
Sài Gòn, mùa Covid-19-2021
Inrasara
