Chiều, vừa dắt chiếc xe đạp vô sân, má lấy đôi dép cột sợi nhợ treo trên cổ xe xuống, xoay ngang trở dọc một hồi rồi bảo tôi đi bỏ rác nhớ cầm đôi dép quăng luôn.
Tôi có hơi lơ ngơ, sợ mình nghe nhầm, bởi xưa giờ đời nào má vứt dép cũ. Phải nát quá tay, hết phương cứu chữa mà không bán được đồng nát mới bỏ.
Tôi nhìn đôi dép, quả không thể tận dụng được nữa. Cầm đôi dép, nghe trong lòng nhoi nhói. Má tôi đấy. Má tôi là nông dân. Một đời không biết mang giày. Chỉ có dép. “Nếu những chiếc dép biết nói, chúng sẽ “hờn” má luôn, vì má mang chúng đến nát bét mới thôi” – bé Út nói vậy còn tôi thầm nghĩ những đôi dép nếu có linh hồn chúng sẽ mừng lắm, vì ở với má, chúng sống một đời có ích, sống đến kiệt cùng.
Nhớ hồi còn nhỏ, mỗi lần dẫn chị em tôi đi mua giày, chúng tôi thường thắc mắc sao không thấy má mang giày. Má bảo: “Cốt nông dân, suốt đời chỉ ra ruộng, xuống bếp thì mua giày làm gì? Mua tốn tiền, về không mang bỏ lâu cũng hỏng”.
Má đinh ninh, thứ “đặc trị” hiệu quả nhất cho những công việc vừa nói là dép. Luôn luôn. Má chọn dép “Lào”. Lý do: rẻ, bền, tiện.
Cái ưu việt nhất của dép “Lào” là lâu cũ và rất khó đứt, mà dù có đứt vẫn còn tận dụng được một thời gian. Đôi dép “Lào” của má mòn vẹt, mang đôi dép mà gót chân đụng đất. Tại dép đã cũ, tại đã đứt quai nhưng má không vứt vội, nếu đứt quai sẽ dùng cây kim may bao luồn sợi nhợ qua nối lại. Cứ như vậy, mang tới chừng “bó tay”, kiểu như đế dép đứt đôi mới đem vứt.
Còn một đôi nữa là dép “cá sấu”. Đôi này của đàn ông, thô kệch, nặng nề nhưng là “bảo bối” của má khi đi rừng. Dép “cá sấu” để vô rừng kiếm củi, hái lá. Mùa hè, sau khi khom lưng cắt rạ, đốt đồng, phụ ba cày ải, má lại bươn vô rừng kiếm củi. Đồng còn có mùa nghỉ chứ má thì không, cứ làm và làm. Má bảo không làm buồn tay buồn chân, bứt rứt trong người chịu không được.
Minh họa.
Ngọn núi quê tôi có tên là núi Chai. Chắc vì cây cối không to cao nên bị gọi “chai” chứ đúng ra nó “bén” lắm. Núi Chai mọc toàn cây gai. Nhờ đôi dép “cá sấu” có đế dày cui, chỉ những cây gai cứng như đinh mới xuyên nổi mà suốt mùa hè, ngày nào má cũng hái củi. Chiều nào gánh củi về, má cũng lật ngửa đôi dép “cá sấu”, dùng kìm nhỏ nhổ những chiếc gai nhọn hoắt ra. Rút hết gai trong đế dép lại lật chân mình lên khựi ra một vài đọt gai nhọn cắm trong da thịt. Chỉ thấy má nhăn mặt mỗi lần khựi đầu gai ra nhưng tôi biết má đau lắm. Đời má dãi dầu từ tấm bé nhưng dễ gì thấy má nhăn mặt đau khổ.
Bây giờ đi bán vé số, má lại mang dép “Lào”. Má nói nhẹ, dễ đi.
“Con cái ngoại đâu, tụi nó làm gì mà để bà già lếch thếch đôi dép cùn đầu đường cuối hẻm thế này?”. Mười người gặp đã chín người nói thế. Họ nói đúng quá mà. Một bà già đã qua tuổi bảy mươi với chín lần sinh con, đáng lẽ phải được con cháu phụng dưỡng tuổi già. Mới nghĩ tới cảnh ấy thôi đã nghe nhức nhối xót xa huống chi người có lương tri tận mắt thấy.
Từ ngày tôi bị chồng bỏ, ôm con về tá túc thì má cũng chính thức gia nhập đội quân bán vé số.
Đoạn trường lắm. Khuya dậy lục cơm nguội ăn bữa sáng rồi tranh thủ xỏ đôi dép chạy qua bà bán xôi gần nhà mua gói xôi 3.000 đồng (bữa ăn trưa), móc trước cổ xe rồi tròng cái túi xách có in chữ “Xổ số kiến thiết” vào vai, trầy trật đạp chiếc xe cà tàng xuống thị trấn cách nhà chừng 20 km. Ngày nào hên thì kiếm được 100.000 đồng, thường thì mỗi ngày kiếm được trên dưới 50.000 đồng. Má nói do mình lẩm cẩm thối nhầm hoặc người ta mua một rút hai, cái đó là tai nạn nghề nghiệp nên không buồn. Nhưng buồn chuyện khác, cái nghề bán vé số nỗi niềm lắm.
Mỗi chiều về, nếu thấy má xác xơ hất chiếc xe vô rào và kéo lê đôi dép vô nhà là tôi đau lắm. Cảm giác này cực kỳ khó chịu, tôi gắt:
– Má đừng đi bán nữa!
– Từ ngày đi bán vé số má thấy cái lưng bớt đau hơn.
– Không đi nữa! Mỗi ngày má bán được bao nhiêu tiền con sẽ trả!
– Bay cũng đói rạc họng. Thân mình lo chưa xong mà đòi lo gì cho má.
Tới câu này tôi đuối lý. Thật sự đuối. Từng này tuổi đầu, tôi vẫn là người tay trắng.
Bi kịch của tôi nằm ở chỗ muốn lo cho má nhưng không thể lo. Nhưng chịu hết nổi khi nghe câu chuyện hôm đó của má. Ai đời, một bà già lê đôi dép không thể cùn hơn với chiếc xe không thể cũ hơn đi bán vé số kiếm cơm mà cũng bị người trẻ lừa. Có một cậu thanh niên bảo đêm ngủ có ông già tóc trắng như tiên báo mộng nên quyết chí mua lốc mười tờ. Cậu còn hứa “con mà trúng con tìm tặng ngoại một tờ”. Lấy vé số rồi, cậu trẻ không đưa tiền mà gãi đầu lột chiếc nhẫn nói:
– Nhẫn cưới nhưng kẹt quá nên đành đưa ngoại. Ngoại vào tiệm vàng đổi, số tiền thừa con làm quà tặng ngoại luôn.
Chàng trai nói xong thì phóng xe cái vèo. Má lò dò cầm nhẫn tới tiệm vàng mới biết đồ… giả.
Tôi tức quá gắt lên:
– Con cấm má đi bán vé số nữa! – Chừng nào mẹ con mày an cư lạc nghiệp đi thì má ở nhà liền.
***
Tôi lại lấy chồng – “tập hai”. Không cưới xin linh đình, chỉ làm mâm cơm ra mắt họ hàng hai bên. Hôm đi dự tiệc, má mang đôi dép xốp cao cỡ năm phân. Chị Hai trêu:
– Con gái út lấy chồng, má mừng quá, chơi lớn, chi tiền mua đôi dép xịn luôn!
Rồi chị kể hồi chị lấy chồng, má ra tiệm thuê chiếc áo dài, đi mua đôi hoa tai giả rồi hỏi mượn cô Ba hàng xóm là giáo viên đôi giày có gót cho đủ bộ. Má nói với cô Ba: “Mặc áo dài mà mang dép chẳng ra thể thống gì, lâu lâu cho bà già diện chút, nghen cô”. Cô Ba đòi tặng luôn đôi giày, má gạt: “Tui có đi đâu đâu mà giày với vớ”. Hí hửng xách đôi giày về, Hai trách má hà tiện chuyện không đâu, con gái lấy chồng lại đi mượn giày, bôi bác… Rồi chị dẫn má ra chợ, chọn mua đôi giày da thiệt đẹp. Vì hạnh phúc lứa đôi của con, vì bộ áo dài nhung hay vì đôi giày da mà hôm ấy chị thấy má đẹp lạ lùng. Vẫn là nét chân phương mộc mạc, vẫn vẻ quê mùa, thô ráp nhưng rất đằm, rất thắm.
Lời chị vô tâm kéo tôi về quá khứ tồi tàn. Đám cưới chị Hai rồi đến phiên tôi. Hồi ấy, tôi quen một chàng trai nghèo kiết xác, đồng nghiệp, bạn bè phản đối nhưng má thì không. Má nói miễn yêu thương nhau là được. Để có cái đám cưới ấy, tôi đi vay tín chấp ở mức tối đa, lo cho cả gia đình của anh đẹp đẽ trong ngày tân hôn, lo trang trải tất tần tật những chi phí cho đám cưới… to đùng. Còn má, vẫn mang đôi giày da chị Hai mua nhưng trước bàn thờ gia tiên vẫn cho con gái mấy chỉ vàng sáng choang làm của hồi môn.
Xong đám cưới tôi, má lột đôi giày chà sạch bỏ vào túi, đem cất trong tủ. Tôi la, thời buổi giờ ai đâu lúc nào cũng dép. Má sống được mấy ngày nữa mà không dám rời ra một cắc bạc. Má nói tao cho tụi bay ăn học, nuôi đúng nuôi đủ một bầy con sao không mua nổi đôi giày. Nhưng má không thích mang giày da, chân má rộp hết rồi nè.
***
Cuối buổi tiệc tôi mới hay đôi dép “xịn” má đang mang cũng là dép mượn. Tôi lại leo lên vết xe đổ của chị Hai ngày xưa, lại một hai bảo má mang giày. Rồi má cười, nói: Bay có lòng tìm cho má đôi dép xốp đế cao. Đôi này mang ké của cô Ba, bữa trước mang thử thấy mềm mại nhẹ nhàng, rất vừa chân, muốn có một đôi như thế mà ra chợ gần nhà tìm hổng thấy.
Má nói xong, tôi rớm nước mắt. Nhớ lại ngày mới biết yêu, nhận được tháng lương đầu tiên, tôi trích mua một đôi giày thể thao đắt tiền tặng người yêu, mua một đôi hài nhung tặng mẹ chàng trong buổi ra mắt, vậy mà không biết má chỉ thích… một đôi dép xốp.
Theo Người lao động
