Mai Anh
(Vanchuongphuongnam.vn) – Sóng Hồng có nhận xét rằng: “Thơ là thơ nhưng cũng là vẽ, là nhạc, là chạm khắc theo một nét riêng”. Để tạo ra một bài thơ có giá trị thì phải trải qua sự kết tinh của cảm xúc, sự chắt lọc của ngôn từ, chau chuốt, tỉ mỉ thì mới có được. Bởi vậy cốt lõi của thơ là trữ tình, thơ ca bao giờ cũng là một tấm gương của tâm hồn, tiếng nói từ trái tim con người, những rung động của trái tim trước cuộc đời. Bởi vậy, ngôn ngữ thơ khác với ngôn ngữ báo chí, văn xuôi, càng khác với ngôn ngữ giao tiếp đời thường. Cũng chính vì lẽ đó, mà “Mẹ tôi chửi kẻ trộm” – với lối dùng từ ngô nghê, vụng về – được giải cao nhất cuộc thi thơ báo Văn nghệ đã tạo nên làn sóng phản đối dữ dội, đặc biệt là những người trong giới văn chương.
Theo đó, vào ngày 9/4 vừa qua, báo Văn Nghệ tổ chức trao giải cuộc thi thơ trên báo Văn Nghệ 2019-2020 với 2 giải B được trao cho 2 tác giả Tòng Văn Hân (Điện Biên) và Nguyễn Văn Song (Hưng Yên), cùng 4 giải C, 6 giải khuyến khích.
Nhà thơ Hữu Thỉnh, nguyên Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam, Chủ tịch Hội Đồng Chung khảo trao Giải Nhì cho các tác giả.
Sau lễ trao giải, đã có một số ý kiến phê bình khá nặng nề của các nhà thơ Trần Mạnh Hảo, Lê Thiếu Nhơn trên trang Facebook cá nhân rằng ban tổ chức đã “giết chết nền thơ” của nước nhà khi trao giải cho hai bài thơ “dở nhất nước”.
Đó là bài “Mẹ tôi chửi kẻ trộm” và “Làm rể” của tác giả Tòng Văn Hân. Các ý kiến cho rằng thơ anh “nôm na”, “ngô nghê”… Tác giả Tòng Văn Hân còn có một bài thơ nữa trong cụm 3 bài thơ được trao giải lần này nhưng chưa bị “cư dân mạng” mang ra mổ xẻ, phê bình là bài “Nhà trên nhà dưới”.
Nhà phê bình văn học Lê Thiếu Nhơn trên trang cá nhân đã viết: “Ý tưởng ‘phúc đức tại mẫu’ rất được. Người mẹ có tấm lòng rộng lớn thì người con sẽ gặp nhiều báo đáp may mắn. Tuy nhiên, tác giả viết quá vụng về, nên phơi bày sự ngây ngô. ‘Mẹ tôi chửi kẻ trộm’ được chọn đăng trên báo, đã là một sự châm chước. Còn trao giải cho ‘Mẹ tôi chửi kẻ trộm’ thì hơi xem thường độc giả và xem thường thi ca”.
Cũng theo nhà phê bình Lê Thiếu Nhơn, Giải B trao cho “Mẹ tôi chửi kẻ trộm” không phải lỗi của tác giả Tòng Văn Hân, mà là lỗi của Ban chung khảo. Bây giờ, dư luận đã phản ứng gay gắt như vậy, thì những người cầm cân nảy mực cần có phản hồi thật thiện chí, hoặc chứng minh mạch lạc giá trị thi ca của “Mẹ tôi chửi kẻ trộm” hoặc thừa nhận đã nhầm lẫn về giá trị của “Mẹ tôi chửi kẻ trộm”.
Trước sự “sôi sục” của những người yêu thơ, Chủ tịch Hội đồng Chung khảo cuộc thi – nhà thơ Hữu Thỉnh vẫn bảo vệ quan điểm khi cho rằng “thơ của Tòng Văn Hân rất được”.
“Lẽ thường, khi chửi kẻ trộm người ta sẽ nguyền rủa kẻ trộm gặp những tai ương, còn ‘Mẹ tôi chửi kẻ trộm’ lại mong cho kẻ trộm đủ ăn, giàu có, tử tế lên để không phải đi ăn trộm nữa. Tư tưởng đó nhân văn vô cùng, tâm hồn rất cao thượng, độ lượng. Lấy ân báo oán thì oán giảm đi, lấy oán báo oán thì oán chồng chất. Đấy là đạo lý rất hay của dân tộc mình”, ông Hữu Thỉnh giải thích.
Về việc một số người cho rằng hai bài thơ đó về mặt chữ nghĩa “ngây ngô”, không có vần điệu, ông Thỉnh nói “thì thế mới giải Nhì chứ không phải giải Nhất”, và đó là giọng thơ của một người dân tộc sống ở miền núi, rất chân chất chứ không phải “kiểu mơn trớn chữ nghĩa” như các nhà thơ giỏi chữ Việt ở miền xuôi.
Còn tác giả Tòng Văn Hân cho biết, anh làm thơ với mong muốn góp phần nhỏ bé của mình quảng bá hình ảnh tươi đẹp trong không gian sống của người Thái nói riêng, của người miền núi trên địa phương nói chung đến với đông đảo bạn đọc. Người Thái có quan niệm con người có rất nhiều hồn vía gắn với từng chi tiết trên cơ thể như chân tay, mắt mũi… Miệng cũng có hồn vía, nên người ta không nói những từ tục tĩu bởi nói tục sẽ làm cho hồn vía miệng của mình bị ô uế. “Tôi làm thơ với mong muốn góp phần nhỏ bé của mình quảng bá hình ảnh tươi đẹp trong không gian sống của người Thái nói riêng, của người miền Núi trên địa phương tôi nói chung đến với đông đảo bạn đọc”, tác giả Tòng Văn Hân chia sẻ thật thà.
Trong cơn thịnh nộ của không ít người vì cho rằng, bài thơ “Mẹ tôi chửi kẻ trộm” được trao giải cao nhất cuộc thi là một sự xúc phạm với văn chương, lại có những ý kiến cho rằng, những câu thơ trong sáng, không một chút màu mè, kỹ thuật xử lý câu từ lại mang đến cảm giác nhẹ nhõm, yêu đời khi đọc một bài thơ đáng lý phải đầy cảm xúc phẫn nộ, bức xúc thường thấy trong đời sống.
Nhà văn Khuất Quang Thụy, Tổng Biên tập báo Văn Nghệ, Trưởng ban tổ chức giải thơ khẳng định, Ban tổ chức “rất trong sáng”, còn văn chương thì người yêu người ghét, người này hài lòng người kia không là chuyện bình thường.
Đánh giá về cuộc thi thơ, ban tổ chức cho rằng mặc dù kết quả chưa được như mong đợi của cả Ban tổ chức cũng như những người tham dự do không tìm được một “Trạng nguyên” để vinh danh, nhưng cuộc thi đã thể hiện sự cố gắng, quyết tâm rất cao của Ban Biên tập báo Văn Nghệ, cũng như kỳ vọng góp phần nâng cao chất lượng thơ, đáp ứng yêu cầu phát triển văn học trong tình hình mới của Ban Chấp hành Hội nhà văn Việt Nam.
Dù ban tổ chức đã lên tiếng để bảo vệ quan điểm và cho thấy quyết định trao giải cao nhất cho tác giả Tòng Văn Hân là hoàn toàn xứng đáng, thì trên mạng xã hội vẫn không ngừng nhận định trái chiều về nghệ thuật các bài thơ của tác giả này, về cách lập tứ (khiên cưỡng hay không)… Thậm chí đã xuất hiện một số bài “họa, nhái” bài thơ này đến từ các nhà thơ chuyên nghiệp hoặc facebooker.
Như nhận định của nhà phê bình Lê Thiếu Nhơn: “Có khi, giữa phúc họa khôn lường, từ ‘Mẹ tôi chửi kẻ trộm’ khiến dân tôi chửi giải thơ, báo Văn Nghệ có dịp cải tổ toàn diện để xứng đáng là địa chỉ văn chương uy tín bậc nhất của Việt Nam. Biết đâu, với báo Văn Nghệ- cơ quan ngôn luận của Hội Nhà văn Việt Nam, trong cái rủi lại có cái may!”.
M.A
Bài thơ đoạt giải gây tranh cãi
Tác giả: Tòng Văn Hân
Mẹ tôi chửi kẻ trộm
Những lần gà nhà tôi bị mất
Mẹ tôi chửi:
– Cái đứa trộm gà ơi
Ta cầu mong cho ngươi
Nuôi được gà đầy đàn
Lứa này tiếp lứa khác
Có nhiều gà nhất bản
Có nhiều gà nhất mường!
Những lần lợn con nhà tôi bị mất
Mẹ tôi chửi:
– Đứa nào trộm lợn nhà tôi
Thì hãy có nhiều lợn
Đàn tiếp đàn núc ních
Lứa tiếp lứa không ngừng
Bán được nhiều tiền nhé!
Từ thuở bé đến giờ
Hễ nhà mình mất gà mất lợn
Tôi đều nghe thấy mẹ tôi chửi như thế
Cầu mong cho kẻ trộm kia khá giả
Không bao giờ đến nhà tôi ăn trộm nữa
Tôi là đứa con gái dưới mức bình thường
Nhan sắc không bằng đám bạn
Khéo léo không bằng người ta
Thế mà có hẳn bốn nhà
Muốn được tôi làm con dâu của họ.
