Triệu Phong
(Vanchuongphuongnam.vn) – Trong mỗi tác phẩm, mỗi bài giảng, tính trí tuệ, mô phạm, sự lao động học thuật của thầy Bùi Mạnh Nhị như mạch nguồn mát trong thẩm thấu vào người tiếp nhận.
Giáo sư Bùi Mạnh Nhị – Người truyền lửa
Ngày 27 tháng 10 năm 1976, Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh (Ho Chi Minh City University of Education) được thành lập, trong đó có khoa chủ lực là khoa Ngữ văn. Một lực lượng lớn những người thầy xuất sắc của Đại học sư phạm Hà Nội được chi viện tăng cường vào xây dựng bộ khung giáo viên cho nhà trường. Đó là những người thầy như Lê Trí Viễn, Trần Thanh Đạm, Nguyễn Tấn Phát, Hồ Văn Nho, Lâm Vinh, Hồ Sỹ Hiệp, Trần Xuân Đề, Trần Ngọc Trà, Trần Hữu Tá, Phùng Quý Nhâm… và cả những sinh viên tuổi đôi mươi mới tốt nghiệp xuất sắc của trường, như thế hệ Bùi Mạnh Nhị. Cũng từ đây, các anh gắn bó với thành phố phương Nam ngập tràn ánh nắng, với thế hệ sinh viên miền Nam mới giải phóng tràn trề khao khát, nhiệt tình, với những con sông dòng kênh chằng chịt đất phương Nam mênh mang bao câu hò điệu lý. Chính trên giảng đường Đại học sư phạm TPHCM, Bùi Mạnh Nhị từng bước trưởng thành, trở thành phó Giáo sư, Tiến sỹ khoa học, trở thành phó Chủ nhiệm, Chủ nhiệm Khoa Ngữ văn, rồi Hiệu trưởng của Trường Đại học Sư phạm TPHCM (sau đó anh được đưa ra Hà Nội làm Vụ trưởng Vụ Tổ chức của Bộ GD-ĐT, chánh văn phòng Hội đồng phong Giáo sư Nhà nước). Nhiều thế hệ sinh viên Đại học Sư phạm, nhiều thế hệ giáo viên luôn trân trọng yêu quý người thầy đức độ, nhiệt huyết, có kiến thức rất sâu rộng và có trái tim ấm áp, nhân ái, nhân văn này. Học sinh của anh cũng kể đến hàng chục ngàn người sau này tiếp tục công việc đi gieo mầm văn học cho thế hệ trẻ, hay đảm nhận nhiều cương vị lớn trong xã hội, nhưng bao giờ cũng nhất mực trân trọng, yêu quý và biết ơn mỗi khi nhắc đến thầy Bùi Mạnh Nhị…
Thật xúc động khi nhiều thế hệ học sinh miền Nam gọi anh là “Người thắp lửa cho những giấc mơ tận hiến trong nghiệp trồng người suốt nhiều thập niên”. Nhiều học sinh của anh ghi dấu ấn trong trái tim mình: ”Hằn in trong ký ức của nhiều thế hệ học trò, thầy Bùi Mạnh Nhị ở vị trí nào cũng toát lên phong thái của một trí thức lớn, một nhà sư phạm chỉnh chu, uyên bác. Trách nhiệm công dân, trách nhiệm với đất nước để đào tạo ra những người thầy luôn đặt ở vị trí cao nhất, thiêng liêng nhất để luôn nhắn nhủ đến các thế hệ học trò những lời như rút từ đáy sâu gan ruột của mình. Với vai trò là nhà giáo dục môn Ngữ Văn, suốt nhiều năm dòng, thầy Nhị đã thổi vào tâm hồn hàng ngàn sinh viên tình yêu văn chương chân chính nhất. Ngày giảng dạy trên giảng đường, tối lại về say mê nghiên cứu, đọc và ngẫm suy về những cuốn sách, công trình chuyên chở bao ý niệm và khát vọng từ cuộc sống do chính thầy Nhị cất công biên soạn nên. Trong mỗi tác phẩm, mỗi bài giảng, tính trí tuệ, mô phạm, sự lao động học thuật của thầy Nhị như mạch nguồn mát trong thẩm thấu vào người tiếp nhận. Hiếm có những chuyên đề, bài giảng nào mà không cuốn hút được những người thầy trong tương lai. Trong tâm thức bao thế hệ, từ thầy Nhị lan tỏa ra, niềm tự hào nghề giáo quấn quyện cùng khát vọng giữ gìn những giá trị cốt lõi, tốt đẹp liên quan đến chuyên ngành ngữ văn để còn trao truyền cho các thế hệ sau, dẫu nhọc nhằn”.
Tôi được thân quen với Bùi Mạnh Nhị từ những năm chúng tôi cùng Bạch Văn Hợp, Nguyễn Kim Hồng (sau này đều kế tục Bùi Mạnh Nhị là hiệu trưởng trường đại học sư phạm TP.HCM) từ mặt trận về học tại trường Đại học Sư phạm. Còn Bùi Mạnh Nhị là lớp học sinh tốt nghiệp phổ thông vào học ở trường. Anh quê ở Vụ Bản – Nam Định, tính tình lành hiền, chăm chỉ, học rất giỏi và làm thơ cũng rất hay (từ thời còn là sinh viên, anh đã đoạt giải thưởng thơ của Hội Văn nghệ Hà Nội, và ít năm sau vào TP.HCM, anh lại đoạt giải ba thơ của Hội Văn nghệ TP.HCM). Song song trong anh là Nhà giáo dục đầy hứng khởi mỗi buổi lên lớp truyền tri thức văn học cho các em, là một nhà thơ, nhà lý luận phê bình và nghiên cứu văn học. Những công trình nghiên cứu, những bài lý luận phê bình Nhị viết rất hay. Vừa có tầm, vừa có tâm, vừa uyên bác, mở ra nhiều điều mới lạ mà gần như chỉ anh mới có, với một vốn kiến thức đồ sộ, một thái độ làm việc nghiêm túc, khoa học, cầu thị, một tâm hồn rộng mở… Và đặc biệt nhất, qua những đề tài anh lặn lội, đi sâu nghiên cứu, thấy trong anh một tình yêu nồng nàn với đất phương Nam, với thành phố Hồ Chí Minh mà anh đã nguyện yêu và gắn bó suốt cuộc đời mình. Hãy điểm qua những công trình khoa học của anh: Sen Tháp Mười – Phương ngôn Việt Nam – Một số đặc điểm nghệ thuật của ca dao – dân ca Nam Bộ – Dân ca của miền đất phương Nam Tổ quốc – Suy nghĩ về việc sưu tầm, nghiên cứu văn hóa dân gian ở đồng bằng sông Cửu Long – Đặc điểm ngôn ngữ ca dao – dân ca Nam Bộ – Truyện Trạng Ba Phi – một hiện tượng văn học dân gian độc đáo – Thơ văn Đồng Tháp… Anh cũng chính là Chủ biên của những công trình: Văn học dân gian những công trình nghiên cứu (Nxb Giáo dục xuất bản năm 1999, tái bản lần 6 năm 2011), Chủ biên: Văn học dân gian những tác phẩm chọn lọc (Nxb Giáo dục, 1999, tái bản lần 5 năm 2012), Ca dao dân ca Nam Bộ – sưu tầm, biên soạn, giới thiệu chung (Nxb Tp Hồ Chí Minh năm 1998), Truyện cười dân gian Nam Bộ (Sưu tầm, biên soạn chung), Nxb Tp Hồ Chí Minh năm 1999. Anh cũng là tác giả của tập sách Phân tích tác phẩm văn học dân gian, Nxb Giáo dục Việt Nam, năm 2012, tác giả sách giáo khoa môn Ngữ văn lớp 6, 7, lớp 10 nâng cao, từ năm 2006 đến nay…
Cũng phải nói thêm rằng, nhiều công trình khoa học của anh đã được đánh giá rất cao cả ở trong và ngoài nước. GS. Nikulin, một giáo sư rất nổi tiếng của Viện Văn học thế giới, Viện Hàn lâm khoa học Liên bang Nga, cũng là người phản biện luận án Tiến sĩ (năm 1992) và luận án Tiến sĩ khoa học (1995) của Bùi Mạnh Nhị đã đánh giá rất cao tài năng của Tiến sĩ người Việt Nam Bùi Mạnh Nhị, cũng như TS Hoàng Văn Cẩn và có bài viết rất hay “Hai ngày Việt Nam tại Kinh thành Xanh Petecbua” về Bùi Mạnh Nhị và Hoàng Văn Cẩn.
Với tôi, bởi đi theo tiếng gọi văn chương, đặc biệt yêu thích những những chân dung các nhà thơ lớn, các nhà văn hóa và những người thầy anh, về nhà thơ Tố Hữu, nhà thơ Nguyễn Bính quê hương Nam Định của anh, về những người thầy như Lê Trí Viễn, Hoàng Như Mai, Trần Văn Nhung… đọc rất thích, rất giàu xúc cảm, thấy yêu hơn các Thầy, và cũng yêu hơn tác giả là Bùi Mạnh Nhị là đồng môn với mình.
“… Ấn tượng không phai với thầy Nhị còn là, dù ở vai trò giảng viên hay quản lý, lãnh đạo nhà trường ông vẫn dành trọn tình yêu thương, sự quan tâm cho học trò của mình. Điều ấy như liều thuốc tinh thần giữ thăng bằng, tiếp thêm sức mạnh giúp học trò vượt lên, chinh phục mọi gian khó thường nhật. Hơn 40 năm hình thành, phát triển, Khoa Ngữ văn đã thực sự trở thành mái ấm ươm mầm khát vọng cho nhiều thế hệ sinh viên mà thầy Nhị là một hạt nhân quan trọng. Thầy đã vun vén, kiến tạo nên các phương pháp tiếp cận ngữ văn hiệu quả nhất để mỗi sinh viên đều thức dậy niềm tự hào và tình yêu vô hạn đối với tiếng mẹ đẻ – tiếng Việt. Cuộn sâu vào khát vọng chuyển tải các kiến thức một cách hiệu quả, ở nhiều bài giảng hay tác phẩm của thầy Nhị người đọc, người nghe còn thấy rõ, hình ảnh quê hương, vùng miền của Tổ quốc với những xóm nhỏ. Bao điều thân thuộc chất chứa yêu thương, gần gụi và tự hào định hình và hun đúc nên tình yêu Tổ quốc bao thế hệ thông qua chính những những con chữ”.
Tôi có thể viết gì hơn về anh nữa nhỉ, dù rất yêu mến anh và cũng được kể như là một trong những tri kỷ của anh? Nhưng thế hệ sau chúng ta – những em học trò của một miền Nam sau giải phóng đã viết về người Thầy “30-4” như anh quá hay và quá chuẩn!
Chỉ biết xin cảm ơn các em đã nói thay tấm lòng chúng tôi với Người thầy – Người truyền lửa – Nhà trí thức lớn “30-4” Bùi Mạnh Nhị…
T.P
