Nhà văn Olga Tokarczuk người Ba Lan đoạt Giải thưởng Nobel Văn học 2018, đã mượn yếu tố thần thoại thể hiện những vấn đề của con người hiện đại. Các giám khảo của hội đồng chấm giải Nobel đánh giá Tokarczuk là một nhà văn viết về những con người địa phương nhưng lại nhìn từ rất xa Trái đất. Bà viết về con người và sự nhân bản bằng một bút pháp mạnh mẽ, ấn tượng, uyên bác và dữ dội.
Nhà văn Olga Tokarczuk. Ảnh: AFP
Ngày 10.10.2019, tại thành phố Stockholm của Thụy Điển, Olga Tokarczuk được vinh danh với giải thưởng Nobel Văn học, bên cạnh tiểu thuyết gia người Áo Peter Handke. Tờ The Gruardian nhận xét Olga Tokarczuk là “một lựa chọn đáng ngạc nhiên nhưng tuyệt vời”.
Theo trang Rzeczpospolia, Tokarczuk là một trong những tác gia thành công nhất ở thế hệ bà tại Ba Lan, thuộc top nhà văn có sách bán chạy. Trước khi giành Nobel Văn học, Olga Tokarczuk giành một số giải trong nước và quốc tế: giải Nike cho văn học nghệ thuật ở Ba Lan vào năm 2008 và 2015, giải Vilenica năm 2013, giải Man Booker International và Jan Michalski Prize for Literature năm 2018. Hồi tháng 9, bà nhận giải Prix Laure Bataillon – giải thưởng văn chương của Pháp ra đời từ năm 1986 dành cho những tiểu thuyết chuyển dịch xuất sắc.
Những tác phẩm nổi tiếng của Tokarczuk có thể kể đến Flights (Những chuyến bay), The books of Jacob (Những cuốn sách của Jacob) và Drive your plow over the bones of the death (Lái máy cày qua bộ xương chết chóc). Sách của bà cũng được dịch ra nhiều thứ tiếng như tiếng Anh, Pháp, Đức, Tây Ban Nha, Italy, tiếng Trung, Nhật… Dịch giả Lê Bá Thự từng chuyển ngữ hai tác phẩm của bà sang tiếng Việt là Người đàn bà xấu nhất hành tinh và Vũ nữ.
Hội đồng trao giải Nobel Văn học 2019 đánh giá về Olga Tokarczuk: “Dành cho một lối trần thuật giàu sức tưởng tượng cùng niềm đam mê kiến thức to lớn, để khai phá sự giao thoa giữa các ranh giới – như một hình thái tất yếu của cuộc sống”.
Yếu tố thần thoại chạy dọc các tác phẩm của Tokarzuk, tạo nên những chiêm nghiệm vượt tầm trải nghiệm cá nhân. Theo trang Vinelica, tác giả sử dụng thần thoại để kể những câu chuyện về con người: huyền thoại về nữ thần Inanna trong Anna In in the Tombs of the World (Myths seris), huyền thoại về vùng đất của Blake trong Drive your plow over the bones of the death. Cùng đó là sự phản ánh song diện thế giới: ngày và đêm, mơ và thức, thực và ảo, quá khứ – hiện tại và tương lai, nam và nữ, mạnh khỏe và ốm đau, sống và chết trong những trang sách. Cách thể hiện này thường thấy ở những tiểu thuyết như Primeval and Other Times (Nguyên thủy và thời gian), House of Day, House of Night (Nhà của ngày, Nhà của đêm) và Flights (Những chuyến bay).
Đề tài trở đi trở lại nhiều nhất trong tác phẩm của Tokarczuk là những hành trình. Tiểu thuyết Flights gồm 116 mẩu truyện, có truyện chỉ một vài câu và có những phần dài tới hơn 31 trang, để đi tới một nhận định thâu tóm toàn bộ tác phẩm về việc con người phải không ngừng vận động: “Bất kỳ ai dừng lại đều sẽ bị hóa đá và sẽ bị ghim xuống như côn trùng, tim anh ta sẽ bị kim xuyên thủng, tay và chân chịu chèn ép bởi ngạch cửa và trần nhà. Đó là lý do những kẻ bạo chúa, những tên hầu của ác quỷ có sự căm hận đến thế với dân du mục, chúng bức hại dân Digan và những người Do Thái. Chúng buộc những người tự do nghe theo sắp đặt của chúng và kết án chúng ta dưới sự sắp đặt của chúng”. Tờ Publishers Weekly gọi Flights là “một kiệt tác không thể chối cãi”.
Tokarczuk cũng thử nghiệm nhiều đề tài mới lạ, mang tính khải huyền, triết lý cao với cách viết “căng thẳng và dữ dội” (theo Vinelica), giàu tính tranh đấu. Drive the plow over the bones of the death lên án mạnh mẽ việc giết hại động vật (Tokarczuk là người ăn chay) thông qua hình thức một vụ án ly kỳ và kinh dị. Primeval and Other Times kể về một ngôi làng được cai trị bởi những tổng lãnh thiên thần nhưng lại là câu chuyện của một Ba Lan hỗn loạn vào thế kỷ 20. Còn The books of Jacob tìm về lịch sử thế kỷ 18 để nói đến các vấn đề về Công giáo, Do Thái và dị giáo.
Sau cùng, những tác phẩm của bà đề cao sự thấu hiểu và đồng cảm. Các giám khảo của hội đồng chấm giải Nobel đánh giá Tokarczuk là một nhà văn viết về những con người địa phương nhưng lại nhìn từ rất xa Trái đất. Bà viết về con người và sự nhân bản bằng một bút pháp mạnh mẽ, ấn tượng, uyên bác và dữ dội.
The New Yorker từng nhận xét: “Nhãn quan tinh tường của Tokarczuk có thể khuấy đảo nhiều thứ, giống cách tác phẩm của bà xới tung mọi hình thức thể hiện. Như các nhân vật của mình, người kể chuyện của chúng ta (Tokarczuk) luôn luôn di chuyển, quan sát và đưa ra những lý luận sáng rõ của riêng mình”.
Viện hàn lâm Thụy Điển những năm gần đây bị đánh giá đang quá ưu tiên các nhà văn Tây Âu mà bỏ quên những vùng khác. Việc một nhà văn Ba Lan (Trung Âu) giành được giải Nobel Văn học 2018, mang ý nghĩa quan trọng về văn hóa, mà theo lời chính nữ nhà văn: “Giải thưởng như vậy, theo một cách nào đó, cho chúng ta niềm tin và sự lạc quan”.
Tính đến thời điểm bà nhận giải, Olga Tokarczuk là nữ nhà văn thứ 15 trong tổng số 116 tác giả đoạt giải Nobel Văn học. Bà cũng là tác gia Ba Lan thứ năm nhận giải thưởng danh giá này, bên cạnh Henryk Sienkiewicz (được vinh danh năm 1905), Władysław Reymont (1924), Czesław Miłosz (1980) và Wisława Szymbourska (1996).
Ngoài việc viết sách, bà là chính trị gia có sức ảnh hưởng, một người ăn chay trường và nhà hoạt động vì quyền phụ nữ bổi bật ở Ba Lan.
BẢO THƯ/VNEX
