Cao Chiến
(Vanchuongphuongnam.vn) – Tiểu thuyết “Cống nhân” là tác phẩm mới nhất của nhà văn Văn Lê. Sách dày 336 trang khổ lớn (16x24cm), do Nxb Văn hóa – Văn nghệ Thành phố Hồ Chí Minh in và phát hành, tháng 6 năm 2020.
Tiểu thuyết “Cống nhân” của nhà văn Văn Lê.
Trong làng văn chẳng ai lạ Văn Lê, bởi vậy tôi sẽ bỏ qua phần giới thiệu về tác giả mà đi ngay vào cốt lõi, là tôi đã đọc và thấy gì trong cuốn tiểu thuyết này. Toàn bộ câu chuyện được Văn Lê xây dựng xoay quanh nhân vật Đại sư Tuệ Quang. Người vợ yêu mất sớm, ông xuất gia, hiến trọn cuộc đời cho y thuật. Giữa khi công cuộc trị bệnh cứu người đang thành tựu, ông bị nhà Minh bắt làm cống nhân, lưu lạc đất khách quê người cả chục năm, sau được người phi yêu của Minh Thái tổ là Tống Vương phi xin cho hồi hương. Trên đường trở về cố quốc, qua thôn Hoàng Mai thuộc đất Giang Nam, gặp lúc dịch sởi hoành hành ông đã cứu chữa cho mọi người và mất ở đấy vì cảm hàn. Ở quê hương, con gái ông là Nguyễn Thị Duyên tiếp tục nghề thuốc của cha. Cô gặp và yêu La Phúc. Nhưng rồi Nguyễn Thị Duyên cũng bị bắt làm cống nhân. “Bị bắt làm cống nhân có nghĩa là cô sẽ không bao giờ được gặp anh nữa, không bao giờ cô được về lại chùa Cẩm và đất Thượng Hồng, quê hương của cô nữa.” (Trang 305).
Bằng hiểu biết sâu rộng về lịch sử xã hội và trái tim của con người nghệ sĩ, Văn Lê đã làm sống lại sự việc từ mấy trăm năm trước, khi nhà Trần suy vi phải cống tăng nhân cho phương Bắc. Tuệ Quang – nhân vật trung tâm của cuốn tiểu thuyết, là thầy thuốc giỏi. Đọc Cống nhân, có lúc tôi nghĩ Văn Lê cũng là thầy thuốc bởi sự am tường của ông về nam dược. Nói thế, để bạn đọc sẻ chia nỗi nhọc nhằn của nhà văn khi viết ra tác phẩm. Trên văn đàn, Văn Lê là người đầu tiên khai phá nỗi buồn cống nhân dưới hình thức tiểu thuyết văn học. Cũng như trước đó, tiểu thuyết Thần thuyết của người Chim viết về thời đại Hùng vương, ông cũng là người đầu tiên. Từ trong sương khói, lớp lớp người đi ra. Vẻ như Văn Lê đã nhập hồn vào cuốn sách. Chỉ vài nét chấm phá, ông đã đặc tả gần như trọn vẹn tính cách nhân vật của mình. Đó là bọn hoạn nô Nguyễn Tông Đạo, ra luồn vào cúi được Minh Thái tổ cất nhắc làm Phó Chưởng ấn Thái giám “là một người tầm thước, béo tốt, đi đứng ục ịch, ngón tay ngắn mũm mĩm, mặt vênh lên nhưng không phải do bệnh tật” (Trang 247); đó là bọn Nhâm Hanh Thái sứ bộ với cập mắt “sụp xuống, gần như không mở to được. Nó như hai nét gạch ngang nhỏ xíu dưới chân mày” (Trang 268).
Người xưa có câu “nhìn mặt bắt hình dong”, chính là liệu pháp này. Chẳng cần nhiều lời, người đọc cũng nhận ra nhà văn đang nói về hạng nào. Nhưng rốt lại thì thông điệp của Cống nhân là gì? Chúng ta đều biết lịch sử ghi nhận sự kiện năm 1385, Danh y Tuệ Tĩnh ở Cẩm Giàng, phủ Thượng Hồng (nay là tỉnh Hải Dương) bị đưa đi cống cho nhà Minh. Lúc này ông 55 tuổi. Sang Trung Quốc, ông vẫn làm thuốc, được vua Minh phong là Đại y Thiền sư. Ông mất tại Giang Nam. Cho tới ngày nay, trên mộ phần của ông vẫn còn dòng chữ “Ai về nước Nam cho tôi về với”. Năm 1690 tiến sĩ Nguyễn Danh Nho đi sứ đã sao chép bia mộ và khắc bia đá mang về quê hương. Cống nhân của Văn Lê căn bản bám theo các sự kiện gắn với cuộc đời Danh y Tuệ Tĩnh. Tôn trọng tính khách quan là một trong những ưu tiên của Văn Lê. Nhưng dưới hình thức tiểu thuyết văn học, nhà văn có lợi thế khi mở rộng biên độ biểu đạt.
Thông qua suy nghĩ, hành vi của các nhân vật: Hoàng giáp Đại sư sứ Tuệ Quang, con gái Nguyễn Thị Duyên, nữ y tá Cốc Hạ, Thiền sư Quảng Nguyên, nhà văn đã đề cập đến một vấn đề cốt lõi, đó là chất người Việt. Ta đọc sách, và thấy có mình ở trong đó. Với người Việt, bất luận trong hoàn cảnh nào, làm việc luôn cháy hết mình cho dù thậm chí phải trả giá bằng sinh mệnh. Trong Cống nhân, Đại sư Tuệ Quang là một cốt cách như vậy. Ông đã đem tài năng kiệt xuất cứu chữa cho người, trong đó có Tống Vương phi của Minh Thái tổ, giành giật họ ra khỏi thần chết. Cảm kích trước tài – đức của ông, Tống Vương phi đã xin cho Đại sư được hồi hương. Lẽ ra ông đã có thể về đến cố quốc, nhưng trên đường thiên lý, dịch sởi ở Hoàng Mai thôn thuộc đất Giang Nam đã níu lại. Họ cầu cứu ông. Y đức không cho ông bỏ mặc người bệnh. Đạo lý Việt “Thương người như thể thương thân” không cho ông làm khác. Dịch sởi bị dẹp tan, nhưng ông đã nằm lại đấy, mãi mãi!
Trong Cống nhân, tình yêu quê hương của người Việt lại càng đậm đà. Có người bảo dân tộc nào chả yêu quê hương chứ riêng gì người Việt. Hiển nhiên ai cũng yêu quê hương, nhưng tình cảm ấy ở người Việt rất nhiều khi đã phải trả bằng máu nên thiêng liêng bội phần. Như nữ y tá Cốc Hạ, cái tên của cô thôi đã hàm chứa cả quê hương. Cha Cốc Hạ là cống nhân, đã lấy tên làng quê của ông thuộc đất Trường Yên bên An Nam đặt làm tên cho con gái. “Hóa ra thân phận cống nhân là như thế. Từ đời cha đến đời con, không bao giờ về được cố quốc của mình nữa. Nếu có điều gì còn giữ lại được thì chỉ là cái tên của quê hương mà thôi” (Trang 173). Di nguyện tạc bia “Ai về nước Nam cho tôi về với” của Tuệ Tĩnh Thiền sư trong dòng lịch sử, và di nguyện của nhân vật Đại sư sứ Tuệ Quang trong tiểu thuyết của Văn Lê “Nếu có ai về Đại Việt, cho tôi theo về với” lay động sâu xa tâm can người đọc. Tôi ưng ý phần kết của Cống nhân khi Văn Lê cho nhân vật của mình là Nguyễn Thị Duyên sau khi đốt nhang cho cha đã không về lại quán trạm mà lao ra giữa dòng Trường Giang, vẫy vùng như thể đã tìm lại được tuổi thơ trong sáng của mình. Ngư nữ có qua được Trường Giang hay phải bỏ mình trôi ra biển, để sóng và gió Bấc đưa về cố hương, chẳng ai nói chắc được.
Với Cống nhân, thiết nghĩ thông điệp đã rõ ràng: “Cứ để nguyên hài cốt ông nằm đó cho người muôn đời sau nhìn thấy mà chiêm nghiệm. Người Đại Việt hậu thế đi qua đây sẽ tìm thấy trên tấm bia lời nhắn gửi của Đại sư về thân phận của người dân bị mất nước, bị lệ thuộc. Qua tấm bia, người Hoa Hạ cũng hiểu được sức mạnh tiềm ẩn và tình yêu quê hương cháy bỏng đến tận cùng của người Đại Việt” (Trang 334).
Tóm lại Cống nhân của nhà văn – nghệ sỹ ưu tú Văn Lê là một tác phẩm rất đáng đọc. Trong văn nghiệp của mình, chỉ riêng hai cuốn tiểu thuyết Cống nhân và trước đó là Thần thuyết của người Chim đã lấy đi của ông bao nhiêu sức lực. Người trẻ cứ đọc những gì mình thích, ngôn tình, kiếm hiệp, sách dạy làm giàu, làm tình. Tôi nghĩ chẳng sách nào không có vị bổ, chỉ là nhiều, ít, rất ít, mà thôi. Nhưng để có thể cảm nhận đầy đủ hơn về người Việt và về nước Việt yêu dấu, thì tôi bảo bạn nên đọc Cống nhân.
C.C
