Trần Thanh Xem
(Vanchuongphuongnam.vn) – Quang Dũng và Chính Hữu đều là những nhà thơ cách mạng nổi tiếng của dân tộc Việt Nam. Đều là những người nghệ sĩ tài hoa, và có nhiều tài năng trong phép sử dụng ngôn ngữ và các nét điển hình trong phong cách nghệ thuật, Quang Dũng và Chính Hữu đã làm nên những giá trị to lớn trong những tác phẩm của mình.
Người lính là hình tượng trung tâm trong văn thơ thời kháng chiến, ở mỗi thời kì lịch sử của những cuộc chiến tranh, người lính trong đời sống thực tại cũng như trong thi ca đều có những nét khác nhau. Đù cuộc kháng chiến chống Thực dân Pháp có hai loại người lính: một là người lính xuất thân từ nông dân như trong bài thơ Đồng chí của Chính Hữu; hai là người lính xuất thân từ tầng lớp tiểu tư sản thành thị như trong bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng thì cả hai đều có chung lí tưởng yêu nước, đánh giặc, cùng thể hiện trách nhiệm xả thân vì tổ quốc, vì nhân dân. Đó chính là vẻ đẹp về chân dung người lính sẽ được chúng ta đề cập, bàn luận đến trong hai bài thơ nổi tiếng là Tây Tiến và Đồng chí.
Nhà thơ Quang Dũng
Chân dung người lính trong bài thơ Tây Tiến được miêu tả bằng cảm hứng lãng mạn. Bút pháp lãng mạn thường thể hiện bằng cái cao cả, phi thường. Khung cảnh, hoạt động của người lính cũng là khung cảnh phi thường:
“Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm
Heo hút cồn mây súng ngửi trời
Ngàn thước lên cao ngàn thước xuống
Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi”
Những độ cao, những vực thẳm hay những heo hút chỉ làm tăng vẻ hào hùng cho người lính chứ không đe dọa các anh. Và thiên nhiên còn ẩn chứa cả những bí mật, những hiểm nguy vẫn không hề gây sợ sệt cho người lính:
“Chiều chiều oai linh thác gầm thét
Đêm đêm mường Hịch cọp trêu người”
Hình ảnh người lính cũng thật là phi thường. Người lính Tây Tiến gần với người hiệp sĩ vì nghĩa cả lớn lao, nhưng họ là những con người bằng xương bằng thịt đang sống, chiến đấu trong hoàn cảnh gian khổ của những ngày đầu kháng chiến:
“Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc
Quân xanh màu lá dữ oai hùm”.
Miêu tả những gian khổ, khó khăn của người lính ở rừng rất chân thật, thiếu ăn, thiếu thuốc, sốt rét… đến nỗi rụng hết tóc. Nhưng bút pháp lãng mạn không làm yếu người lính mà càng oai hùng đầy tự hào. Cái chết cũng bi hùng, đượm tinh thần hi sinh khí phách anh hùng của hiệp sĩ:
“Rải rác biên cương mồ viễn xứ
Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh
Áo bào thay chiếu anh về đất
Sông Mã gầm lên khúc độc hành”.
Người lính Tây Tiến mang theo nét hào hoa của những thanh niên đất Hà thành lên đường chiến đấu thời bấy giờ, trong đó có nhà thơ Quang Dũng. Tình quân dân cũng nhuốm màu sắc lãng mạn:
“Doanh trại bừng lèn hội đuốc hoa
Kìa em xiêm áo tự bao giờ
Khèn lên man điệu nàng e ấp
Nhạc về Viên Chăn xây hồn thơ
Người đi Châu Mộc chiều sương ấy
Có thấy hồn lau nẻo bến bờ”.
Con người như lạc vào thiên nhiên thơ mộng, lạc vào xứ lạ, phương xa thường thấy trong cảm hứng lãng mạn.
Giấc mơ của người lính Tây Tiến cũng là giấc mơ của những thanh niên Hà Nội tràn đầy tinh thần lãng mạn:
“Mắt trừng gửi mộng qua biên giới
Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm”
Nhà thơ Quang Dũng đã mạnh dạn xây dựng chân dung người lính thời kháng chiến bằng một tình yêu nồng nàn. Người lính sẵn sàng hy sinh vì lợi ít dân tộc, quê hương. Với ngòi bút tài hoa của tác giả, hình tượng người chiến sĩ hiện lên thật đẹp đẽ và lãng mạn.
Nhà thơ Chính Hữu
Hình tượng người lính trong bài thơ Đồng chí của nhà thơ Chính Hữu được tác giả mô tả với bút pháp hiện thực. Người lính hiện lên với tất cả các dáng vẻ chất phác, lam lũ của người nông dân mặc áo lính. Họ là người của nhiều miền vùng, đến từ những làng quê nghèo đói, gặp nhau trong lí tưởng cứu nước:
“Quê hương anh nước mặn đồng chua
Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá
Anh với tôi đôi người xa lạ
Từ phương trời chẳng hạn quen nhau”
Từ tình yêu giai cấp, tình yêu nước, lòng căm thù giặc nên họ đã nâng lên thành tình đồng chí, một thứ tình cảm mới mẻ:
“Súng bên súng đầu sát bên đầu
Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỉ
Đồng chí!”
Tấm chăn đắp lại thì tâm tư họ mở ra, họ hiểu rõ hoàn cảnh của nhau, thông cảm lẫn nhau:
“Ruộng nương anh gửi bạn thân cày
Gian nhà không mặc kệ gió lung lay”.
Ở ngoài chiến trường mà nghe rõ gió lung lay từng gốc cột của ngôi nhà mình, người lính thương yêu gia đình, quê hương biết bao nhiêu, nhưng trước hết họ phải vì nghĩa lớn, nợ tang bồng. Về tinh thần hiệp sĩ này, họ lại rất gần với người lính Tây Tiến của Quang Dũng.
Họ sẵn sàng chịu đựng những gian khổ, thiếu thốn tột cùng của cuộc kháng chiến:
“Áo anh rách vai
Quần tôi có vài miếng vá
Miệng cười buốt giá
Chân không giày
Thương nhau tay nắm lấy bàn tay”
Tình đồng chí đã nuôi dưỡng tâm hồn của những người lính và họ đã biến nó thành sức mạnh chiến đấu. Một chi tiết trong thơ: chiếc áo trong Tây Tiến của Quang Dũng nói là áo bào có tính chất hiệp sĩ còn trong Đồng chí của Chính Hữu nói áo anh rách vai rất hiện thực.
Từ tình thương yêu giai cấp, cùng tham gia kháng chiến, họ đã cùng vươn lên đỉnh cao của tình đồng chí, đồng đội:
“Đêm nay rừng hoang sương muối
Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới
Đầu súng trăng treo”
Chung nhau một cái chăn là một cặp đồng chí; áo anh rách vai, quần tôi có vài miếng vá là một cặp đồng chí; đêm nay giữa rừng hoang sương muối đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới là một cặp đồng chí. Và cũng rất lạ, súng và trăng cũng là một cặp đồng chí: “đầu súng trăng treo”. Súng và trăng là biểu hiện cao cả của tình đồng chí.
Sự kết hợp yếu tố hiện thực tươi rói với tinh thần lãng mạn cách mạng là vẻ đẹp riêng của chân dung người lính trong bài thơ Đồng chí của Chính Hữu.
Như vậy, với con mắt tinh tế, một sự trải nghiệm về cuộc kháng chiến của dân tộc, Quang Dũng và Chính Hữu – hai thi sĩ cách mạng đã phác họa chân dung người lính trong thời kỳ đấu tranh chống Thực dân Pháp thật oai hung, cao đẹp, giàu lòng nhiệt huyết, yêu nước, chấp nhận hy sinh để bảo vệ nước nhà. Hình tượng người lính hiện lên với sự lãng mạn như trong bài thơ Tây Tiến và cũng rất hiện thực như trong bài thơ Đồng chí. Tất cả những đều ấy đã tô điểm cho phẩm chất của người chiến sĩ, phẩm chất của bộ đội cụ Hồ. Càng đọc hai bài thơ này, chúng ta càng thắm thía chất thơ trữ tình chính trị, khẳng định tài năng sáng tạo độc đáo của Chính Hữu và Quang Dũng.
T.T.X
