Vĩnh Thông
(Vanchuongphuongnam.vn) – Đến hẹn lại lên, hằng năm cứ đến mùng 9 – 10 và 11 tháng 5 âm lịch, người dân khắp nơi lại về cù lao Năng Gù (xã Bình Thủy, huyện Châu Phú, tỉnh An Giang) dự đại lễ Kỳ yên đình thần Bình Thủy. Đây là lễ hội văn hóa truyền thống của địa phương, mang ý nghĩa cầu mong bình an cho nhân dân, đồng thời kỷ niệm thành lập làng Bình Thủy (1783) và cũng là ngày giỗ của Lễ Thành Hầu Nguyễn Hữu Cảnh (1700).
Lễ Thay khăn Sắc Thần trong Lễ hội Kỳ yên đình Bình Thủy – Ảnh Duy Khôi
Cứ đến cuối tháng 4 đầu tháng 5 âm lịch, bao người con Bình Thủy lập nghiệp phương xa đều nô nức cùng nhau trở về. Về không chỉ để dự lễ hội và sum họp gia đình, mà còn như một cách lưu dấu chút tình nghĩa với làng quê, chút hoài niệm thơ mộng. Bên cạnh đó, lễ hội còn thu hút hàng chục ngàn lượt khách trong và ngoài địa phương tham dự. Đến Bình Thủy vào những ngày chánh lễ, du khách sẽ không dễ để vào khu vực đình, vì số lượng khách hành hương và tham quan đã đến đây từ sớm và rất đông. Không gian lễ hội vui nhộn với các gian hàng bán thức ăn, quà lưu niệm, hội chợ, trò chơi… Phần lễ chỉ diễn ra trong ba ngày, nhưng phần hội thì thực tế kéo dài gần nửa tháng. Lễ hội về đêm càng náo nhiệt, nhứt là các đêm mùng 8 – 9 và 10, xung quanh đình lúc nào cũng tấp nập.
Trước ngày lễ, lá thần kỳ được thượng lên kỳ đài trước sân đình, tung bay như lời báo hiệu ngày trọng đại của làng thôn. Lá cờ hình vuông, khổ lớn, nền đỏ, tua vàng, bên trong có bốn chữ Hán thêu vàng “Thiên hạ thái bình”. Vào tối mùng 8 tháng 5 âm lịch, đoàn xe hoa sẽ xuất phát từ đình và diễu hành quanh cù lao trong tiếng nhạc sôi nổi, theo sau là hàng trăm xe máy rồng rắn nối đuôi nhau. Các xe hoa được thiết kế thẩm mỹ, độc đáo, với những hình ảnh về thành tựu nổi bật của từng đơn vị. Đêm ấy, cả cù lao trở nên nhộn nhịp, đánh dấu hội làng chính thức bắt đầu.
Sáng sớm mùng 9 tháng 5 âm lịch, Ban Quý tế đình thần Bình Thủy thực hiện lễ Tĩnh sanh (tĩnh: thanh tịnh, sanh: hy sinh), mang ý nghĩa là dùng con heo để tế thần. Trước đây các đình đều giết heo trên chánh điện, hiện nay đình Bình Thủy và nhiều đình khác chỉ còn thực hiện nghi thức nầy mang tính tượng trưng. Tiếp đến là lễ Thỉnh sắc thần – nghi thức đặc sắc trong đại lễ Kỳ yên của các đình làng ở miền Nam. Sắc thần là văn bản do vua ban để phong tước hiệu cho một vị thần. Hoạt động đưa sắc thần đi quanh làng mang ý nghĩa như đưa vị thần đi xem xét dân tình và ban rãi phước lành.
Dẫn đầu là xe của đoàn lân sư rồng với tiếng chiêng trống rộn ràng như lời thông báo sắc thần sắp đến. Tiếp đến là hai xe chở hai bảng gỗ nền đỏ, viết chữ Hán màu vàng “Tĩnh túc” (đứng yên) và “Hồi tị” (lùi xa) để dẹp đường. Đi sau là xe long đình mang dòng chữ “Thần du vãng cảnh”, trong xe có đặt hòm đựng sắc thần, được che tán lộng trang nghiêm. Xe sắc thần trước đây được trang hoàng lộng lẫy với các nguyên liệu từ thiên nhiên có sẵn tại địa phương, đó là sản phẩm thể hiện sự tài hoa và khéo léo của những người nông dân chất phác nhưng đầy óc sáng tạo. Tuy nhiên, chế tác chiếc xe như thế mất nhiều thời gian, công sức và nguyên vật liệu, nên từ năm 2011, sắc thần được rước bằng xe tải.
Ban Quý tế Đình thần Bình Thủy thực hiện nghi thức “Rước Sắc thần” – Nguồn: Báo An Giang
Đi phía sau là xe chở Ban Quý tế và quan quân theo hầu. Ban Quý tế mặc quốc phục áo dài khăn đóng chỉnh tề, quan quân oai nghiêm với gươm giáo tượng trưng và trang phục như lính triều đình xưa. Đoàn xe hoa của các đơn vị đã diễu hành vào đêm mùng 8 sẽ tiếp tục tháp tùng cùng đoàn xe rước sắc thần vào sáng mùng 9, làm phong phú thêm màu sắc lễ hội. Sau cùng vẫn là hàng trăm xe máy và xe đạp hòa cùng dòng người nô nức dự hội. Dọc hai bên đường, nhiều gia đình đặt bàn hương án trước nhà để “nghinh thần” với các lễ vật đơn sơ mà thành kính.
Đoàn xe xuất phát khoảng 7 giờ sáng, sẽ diễu hành vòng quanh cù lao và trở về đình khoảng 10 giờ trưa. Sau khi sắc thần về tới đình, nhân dân khắp nơi bắt đầu mang lễ vật đến cúng. Các lễ vật chủ yếu là heo quay, xôi, các loại bánh, trái cây, bông hoa… Trưa cùng ngày, lễ Khai mạc (nghi thức hành chánh) đại lễ Kỳ Yên đình thần Bình Thủy và kỷ niệm lập làng Bình Thủy được diễn ra. Tiếp theo sau đó là các nghi thức theo cổ lệ vùng đồng bằng sông Cửu Long.
Lễ Túc yết mang ý nghĩa là túc trực để yết kiến thần. Lễ nghi theo truyền thống phải có ba tuần rượu: sơ hiến lễ, á hiến lễ, chung hiến lễ. Khi dâng lễ, lễ sanh mặc áo như tú tài xưa, vòng cao hai tay phía trước nâng vật phẩm, bước đi hình chữ “tâm”. Theo sau là các đào thài vừa đi vừa quạt và xướng ca những lời chúc tụng. Thời điểm trang nghiêm nhứt trong nghi thức Túc yết là lúc chủ lễ xướng “Nhạc sanh tựu vị”, ban nhạc lễ cổ truyền đến trước bàn thờ để “tấn nhạc”. Khi nhạc sanh tấu bản Nghinh thiên tiếp giá để chào đón thần di chuyển về an vị trên ngai, tất cả những người có mặt trong đình đều phải đứng dậy. Sau khi hành sơ hiến lễ sẽ đến ông Hương văn đọc văn tế, với nội dung thỉnh mời thần về chứng lễ, ca ngợi công đức thần và cầu mong thần phò hộ làng thôn. Văn tế viết bằng chữ Hán trên giấy đỏ, khi Hương văn đọc có người cầm đèn rọi theo từng dòng.
Nhìn chung, Kỳ yên ở đình Bình Thủy không khác mấy so với những ngôi đình trong vùng, song lại có quy mô sánh vào một trong những lễ hội lớn hàng đầu ở tỉnh An Giang. Điều đó có lẽ vì ngoài phần lễ trang nghiêm, nơi đây còn có phần hội đầy hấp dẫn với Giải Đua thuyền truyền thống được tổ chức thường niên. Đua thuyền có từ thập niên 1950, ban đầu là hình thức thi thố tài năng trong xóm cho vui, dần dần trở thành trò chơi chính thức được đưa vào lễ Kỳ yên hằng năm, đến nay vẫn tiếp tục duy trì và không ngừng nâng cấp.
Xã Bình Thủy nhiều năm liền vinh dự được chọn là đội tuyển đại diện cho tỉnh An Giang thi đua thuyền cấp khu vực và toàn quốc, năm nào cũng có giải thưởng cao mang về cho tỉnh nhà. Nói thế để thấy rằng, đua thuyền ở Bình Thủy đã trở thành đặc trưng và thế mạnh, mặc dù ở một số nơi vẫn có phong trào nầy nhưng xét về chất và lượng lẫn tiếng tăm thì không bằng. Tiếng lành đồn xa, Giải Đua thuyền truyền thống đình Bình Thủy càng lúc càng thu hút du khách.
Giải Đua thuyền truyền thống đình Bình Thủy – Nguồn: Báo An Giang
Cuộc thi đua thuyền hằng năm được chia làm hai phần là vòng loại và chung kết. Phần thi vòng loại diễn ra vào trưa ngày mùng 9 tháng 5 âm lịch sau nghi thức Thỉnh sắc thần, phần thi chung kết diễn ra vào trưa ngày 10 tháng 5 âm lịch. Bước vào cuộc đua, các đội thuyền sẽ thi đấu theo bảng, mỗi bảng từ 4 đến 6 thuyền tùy năm. Phong trào đua thuyền gồm nhiều thể loại: thuyền nam, thuyền nữ, thuyền nam nữ phối hợp, thuyền rồng composite, thuyền học sinh… với nhiều giải thưởng hấp dẫn do các doanh nghiệp địa phương tài trợ.
Trong lúc cuộc thi diễn ra, cả hai bên bờ sông Năng Gù đều chật kín người. Trên quốc lộ 91, hàng ngàn người đứng dày đặc khoảng một cây số từ cầu Bình Thủy đến cầu Thầy Phó. Còn phía bên nầy cù lao, không khí càng nhộn nhịp hơn, nhứt là tại khán đài của Ban Tổ chức. Có người đứng xem trên bờ, có người đứng dưới sông mặc kệ sìn bùn, có người ngồi vắt vẻo trên cành cây… Xuồng ghe đầy khắp mặt sông, đội lân và chiêng trống cũng được đưa xuống ghe để cổ vũ cho đoàn đua và tăng thêm phần hào hứng cho người xem. Khi một vòng đua bắt đầu thì xe máy và xe đạp trên bờ, xuồng ghe dưới sông cùng chạy theo cổ vũ. Nhiều phương tiện giao thông từ nơi khác tình cờ đi ngang cũng dừng lại để xem. Tất cả tạo thành một không khí rất riêng và sâu lắng trong lòng người
Không chỉ thế, một nét đặc sắc nữa của lễ Kỳ yên đình Bình Thủy là hoạt động hóa trang. Trước ngày lễ hội, các thanh niên trong xã thiết kế những chiếc bè và trang trí như lều trại, với nhiều kiểu dáng đa dạng và bắt mắt. Trong hai ngày diễn ra đua thuyền, họ sẽ thả trôi chiếc bè trên sông và cùng nhau ca hát, nhảy múa. Đặc biệt là những người có mặt trên bè phải hóa trang giống như thổ dân, vẽ mặt, bôi đen cơ thể, che phủ thân mình bằng lá cây… Hóa trang ban đầu là hoạt động giải trí do người dân tự phát thực hiện, nhằm tạo thêm không khí sôi nổi để cổ vũ cho các thuyền đua. Dần về sau, nó là một trong những hình ảnh không thể thiếu trong những ngày lễ hội ở Bình Thủy và tạo nên nét khác biệt cho địa phương, khiến bao du khách phải vừa tò mò vừa trầm trồ.
Không cầu kỳ, màu mè như các lễ hội ở thành thị, đại lễ Kỳ yên đình thần Bình Thủy đậm chất dân dã, chân quê. Trẻ con tung tăng bên bộ quần áo mới, người lớn tổ chức các buổi tiệc nhỏ để sum họp bạn bè. Tình cảm của người dân Bình Thủy với lễ hội nầy rất sâu sắc, đối với họ, ngôi đình và thần làng không phải là tín ngưỡng kỳ vĩ hay cao siêu, mà rất đỗi gần gũi, thân tình.
V.T
(Bài in trong sách Dấu ấn thượng châu thổ, Nxb Tổng hợp TP.HCM, 2021)
