Kể từ khi xuất hiện vào cuối năm 2019, dịch bệnh Covid đã lan tràn và gây ảnh hưởng đến toàn nhân loại. Năm 2021, làn sóng vi rút vẫn không ngừng tác động đến nền kinh tế và mọi lĩnh vực trên toàn thế giới, ngành văn học và xuất bản cũng chịu những ảnh hưởng nhất định. Tuy vậy, trong thời điểm giãn cách xã hội, nhiều nhà văn đã dành thời gian để hoàn thành những cuốn sách mới. Nhiều tên tuổi mới với các tác phẩm ấn tượng được trình làng. Và năm 2021, những giải thưởng uy tín về văn học được trao cho các chủ nhân xứng đáng. Đặc biệt đây cũng là năm mà các nhà văn Phi châu có thành tựu rực rỡ.
1. Nobel Văn học 2021
Nhà văn Abdulrazak Gurnah đoạt giải Nobel Văn học 2021.
Giải Nobel Văn học 2021 được Viện Hàn lâm Thụy Điển trao cho nhà văn người Tanzania – Abdulrazak Gurnah “vì sự thâm nhập kiên định và nhân ái trong các tác phẩm của ông đối với chủ nghĩa thực dân và số phận của những người tị nạn trong hố sâu ngăn cách giữa các nền văn hóa và lục địa.”
Anders Olsson, chủ tịch ủy ban trao giải cho biết Gurnah “được công nhận rộng rãi là một trong những nhà văn thời hậu thuộc địa nổi tiếng hơn thế giới”. Ông nói thêm: “Trong cách xử lí của Abdulrazak Gurnah về trải nghiệm tị nạn, trọng tâm là bản sắc và hình ảnh bản thân. Các nhân vật tìm thấy mình trong hố sâu ngăn cách giữa các nền văn hóa và lục địa, giữa cuộc sống bị bỏ lại phía sau và cuộc sống mai sau, đối mặt với sự phân biệt chủng tộc và định kiến, buộc bản thân phải im lặng trước sự thật hoặc sáng tạo lại tiểu sử để tránh xung đột với thực tế.”
2. Tiểu thuyết gia người Nam Phi chiến thắng giải Booker 2021
Damon Galgut trở thành chủ nhân giải Booker 2021.
Với cuốn tiểu thuyết thứ chín của mình The Promise (tạm dịch: Lời hứa), Damon Galgut trở thành chủ nhân giải Booker 2021. Chủ tịch Ban giám khảo – nhà sử học Maya Jasanoff nhận xét về tác phẩm, đây là “câu chuyện phi thường trong một chủ đề phong phú, đã gói gọn lịch sử hơn 40 năm của Nam Phi trong cách diễn đạt vô cùng tuyệt hảo”.
Nhận được giải thưởng, Galgut mong muốn: “Giải thưởng này cũng đồng thời dành cho cho tất cả những câu chuyện đã được kể cũng như chưa kể, các nhà văn bạn đã nghe tên hay chưa nghe thấy, từ lục địa đáng chú ý mà tôi đã – đang dự phần. Xin hãy tiếp tục lắng nghe chúng tôi. Còn rất nhiều điều nữa sẽ đến.”
3. Booker Quốc tế 2021
Giải đã trở thành một giải thưởng độc đáo, đáng mong đợi vì nó tôn vinh sự đa dạng của văn chương, coi trọng vai trò tuyển lựa tất cả các cuốn sách từ ban giám khảo, coi trọng cả tác giả và dịch giả văn chương… Năm 2021, giải thưởng được trao cho nhà văn Pháp David Diop và dịch giả Anna Moschovakis với At Night All Blood is Black. Tác phẩm xoay quanh người lính Senegal tên Alfa Ndiaye ở quân đồng minh nước Pháp. Để trả thù cho đồng đội của mình, hằng đêm anh đã vượt sang chiến tuyến bên kia, chặt tay một người lính Đức. Xuyên suốt tác phẩm là sự điên loạn của Alfa được hình thành từ chiến tranh tàn bạo. Những nỗi đau không tên, không thể chia sẻ với ai khiến con người trở nên lạc lối. Tuy vậy, từng câu chữ trong cuốn sách được viết nên bởi sự khéo léo đầy tinh tế và mê hoặc. Và hội đồng giám khảo giải Booker Quốc tế 2021 như bị phù phép bởi câu chuyện đầy ám ảnh này của David Diop.
4. Pulitzer 2021 ca ngợi câu chuyện về phân biệt chủng tộc và chủ nghĩa thực dân
Trong đó The Night Watchman (tạm dịch: Người gác đêm) của Louise Erdrich giành giải ở hạng mục Tiểu thuyết, tác phẩm Wilmington’s Lie: The Murderous Coup of 1898 and the Rise of White Supremacy (tạm dịch: Lời nói dối của Wilmington: Cuộc đảo chính chết người năm 1898 và sự trỗi dậy của chủ nghĩa da trắng thượng đẳng) cho hạng mục Tác phẩm phi hư cấu, Postcolonial Love Poem (tạm dịch: Bài thơ tình thời hậu thuộc địa) của Natalie Diaz giành giải ở hạng mục Thơ ca.
Giải thưởng Pulitzer do nhà báo Mĩ Joseph Pulitzer thành lập từ năm 1917, được coi là giải thưởng báo chí danh giá hàng đầu tại Mĩ. Lễ trao giải Pulitzer năm 2021, trị giá 15.000 USD cho mỗi giải, đã bị hoãn hồi tháng 4 vì dịch COVID-19. Giải Pulitzer xét ở 21 hạng mục khác nhau, trong đó có 14 hạng mục vinh danh các tác phẩm báo chí và 7 hạng mục trao cho các tác phẩm tiểu sử, lịch sử, truyện, thơ, tiểu thuyết, kịch và âm nhạc.
5. Tiểu thuyết gia người Zimbabwe đoạt giải PEN Pinter 2021
Tsitsi Dangarembga đã được trao giải PEN Pinter năm 2021 vì “ý nghĩa văn hóa” của cô khi vẽ nên biểu đồ về “sự phát triển của Zimbabwe từ một thuộc địa Anh thành một nhà nước chuyên quyền và không gặp khó khăn”. Nervous Conditions (tạm dịch: Trạng thái thần kinh) của cô được nhà văn Doris Lessing đánh giá là một trong những tiểu thuyết quan trọng nhất thế kỉ 20, là cuốn sách đầu tiên do một phụ nữ da đen đến từ Zimbabwe xuất bản bằng tiếng Anh, cũng được liệt kê là một trong 100 cuốn sách hàng đầu của BBC đã thay đổi thế giới. Tiểu thuyết bán tự truyện tập trung vào câu chuyện của một gia đình Shona ở Rhodesia thời hậu thuộc địa trong những năm 1960. Nervous Conditions là cuốn sách đầu tiên của bộ ba, với The Book of Not (2006) là tiểu thuyết thứ hai và This Mournable Body (2020) là cuốn thứ ba.
6. Giải Prix Goncourt năm 2021
Bìa cuốn sách đoạt giải Prix Goncourt 2021.
Đầu tháng 11/2021, tác phẩm La plus secrète mémoire des hommes (tạm dịch: Kí ức thầm kín nhất của đàn ông) của Mohamed Mbougar Sarr đã giành được giải Prix Goncourt năm 2021 của Pháp, khiến tác giả trở thành nhà văn đầu tiên từ châu Phi cận Sahara làm được điều đó.
Theo báo Pháp Le Monde, có thể xem Kí ức thầm kín nhất của đàn ông như một tuyên ngôn về tình yêu đối với văn chương và nghề cầm bút, mà nó cũng bắt nhịp với thời đại. Qua từng trang sách, thấy rõ sức mạnh của ngôn từ và cả ngôn ngữ khoa trương của Mohamed Mbougar Sarr. “Cũng phải nói ngay, tiểu thuyết này là một tác phẩm tuyệt vời, một viên ngọc quý của tay nghề viết lách mê hoặc lòng người; nó như nâng người đọc lên và đeo đuổi họ”, nhà báo Marianne Payot bình trên tạp chí Pháp Express. Còn Valérie Marin, cây bút phê bình văn chương của tạp chí Pháp Le Point thì viết: “một cuốn tiểu thuyết xuất sắc”.
7. Giải sách Quốc gia Mĩ 2021
Năm cuốn sách đại diện cho các lĩnh vực tiểu thuyết, phi hư cấu, thơ, sách văn học cho giới trẻ, tác phẩm dịch đã được tôn vinh tại giải thưởng danh giá của xuất bản Mĩ. Nhà văn Jason Mott đã giành giải thưởng cho tiểu thuyết Hell of a Book. Lĩnh vực phi hư cấu tôn vinh nhà sử học Tiya Miles tại Đại học Harvard với tác phẩm All That She Carried. Hạng mục văn chương cho giới trẻ thuộc về Malinda Lo với tác phẩm Last Night at the Telegraph Club đề cập những thách thức mà người LGBT trẻ phải đối mặt. Hạng mục thơ trao cho tập Floaters của Martin Espada, tập hợp những bài thơ nói về vấn đề nhức nhối của thời đại như phân biệt chủng tộc, di cư… Và hạng mục sách dịch thuộc về Aneesa Abbas Higgins cho bản Winter in Sokcho (tác giả Elisa Shua Dusapin), tác phẩm được dịch từ tiếng Pháp sang tiếng Anh.
8. Những vị trí và giải thưởng văn học quốc tế được trao cho những gương mặt xứng đáng
Bernardine Evaristo trở thành Chủ tịch Hiệp hội Văn học Hoàng gia Anh.
Bernardine Evaristo trở thành Chủ tịch Hiệp hội Văn học Hoàng gia Anh. Daljit Nagra, Chủ tịch RSL cho biết Evaristo là nhà văn đi trước có tên tuổi. “Với tư cách là một nhà văn, cô ấy nói lên sự nổi bật độc đáo của những tiếng nói ít được đại diện, với tư cách là một người bênh vực, cô ấy lên tiếng ủng hộ những tác giả bị thờ ơ và với tư cách một nhà vận động, cô đã nói lên giá trị của văn học. Trên các phương tiện truyền thông, tiếng nói của cô ấy vang lên với tinh thần cởi mở nhiệt huyết, độc đáo và thiết thực.”
Dịch giả Kate Briggs đoạt giải Windham – Campbell 2021; Nhà văn Mĩ Jason Reynolds nhận huân chương Carnegie, giải thưởng sách dành cho trẻ em hàng đầu của Vương quốc Anh cho những câu chuyện “hấp dẫn đến nghẹt thở” về những đứa trẻ đi bộ từ trường về nhà, Look Both Ways (tạm dịch: Nhìn từ cả hai cách); Huân chương Kate Greenaway cho tranh minh họa thuộc về Sydney Smith cho tác phẩm Small in the City (tạm dịch: Những điều bé nhỏ trong thành phố); James Rebanks với cuốn sách English Pastoral đã giành giải Wainwright tôn vinh cuốn sách xuất sắc viết về thiên nhiên; Laura Jean McKay nhận giải thưởng Arthur C Clarke 2021 bằng tiểu thuyết đầu tay The Animals in That Country; Tiểu thuyết của nhà văn người Tasmania giành giải thưởng của Thủ tướng Úc…
9. Các tác phẩm mới đáng chú ý
Người hâm mộ đón chờ tiểu thuyết vừa ra mắt của Sally Rooney.
The Books of Jacob của Olga Tokarczuk 7 năm mới dịch xong bản tiếng Anh; “Klara and the Sun”- Tiểu thuyết mới nhất của Kazuo Ishiguro sau giải Nobel; Huyền thoại Paul McCartney xuất bản tự truyện The Lyrics (tạm dịch: Lời bài hát); Haruki Murakami ra mắt tập truyện ngắn First Person Singular với những trải nghiệm cuộc sống về nội tâm đàn ông; The Christmas Pig (tạm dịch: Chú lợn Giáng sinh), cuốn sách thiếu nhi mới của nữ văn sĩ J.K Rowling ra mắt độc giả; Tập mới của ‘Outlander’ có tựa Go Tell The Bees That I Am Gone sẽ ra mắt vào cuối năm 2021; tiểu thuyết cuối cùng của John le Carré được xuất bản; “The Great Mistake” của Jonathan Lee – cuốn tiểu thuyết Mĩ hay nhất trong năm của một người Anh; Lionsgate giành quyền chuyển thể tiểu thuyết ‘The Guncle’; phần cuối cùng của “50 sắc thái” sẽ được phát hành vào tháng 6; Sách mới về Donald Trump xuất bản cuối tháng 7; Angelina Jolie ra mắt sách về quyền trẻ em; Striking Out – tiểu thuyết của cầu thủ bóng đá về chuyện chiến thắng nghịch cảnh; Nhạc sĩ, ca sĩ Nick Cave xuất bản cuốn sách về những biến cố cuộc đời; The Sex Lives of African Women – Cuốn sách tiết lộ chuyện “phòng the” của phụ nữ châu Phi; Cuốn sách khám phá quá khứ, hoạch định tương lai của Barack Obama; Người hâm mộ đón chờ tiểu thuyết vừa ra mắt của Sally Rooney…
10. Trò chuyện cùng các nhà văn
Wole Soyinka: “Cuốn sách này là món quà tôi dành cho Nigeria”.
VNQĐ điện tử cũng khai thác những cuộc trò chuyện của các nhà văn quốc tế trong mục Văn học nước ngoài. Từ đó độc giả trong nước có thể hiểu thêm các khía cạnh về đời sống, cá tính của các nhà văn nước ngoài cũng như những vấn đề xoay quanh các tác phẩm của họ: Rumaan Alam: “Phản ứng của chúng tôi đối với một cuộc khủng hoảng là đi mua sắm”; Nhà văn Lucy Ellmann chia sẻ về xem – nghe – đọc thời Covid; Tại sao rất ít đàn ông đọc sách của phụ nữ?; Jeong You-jeong tác giả của cuốn sách best-seller Perfect Happiness chia sẻ mong muốn khai thác những mặt tối của bản chất con người; Jess Phillips: “Tôi thích cảm giác tức giận. Nó truyền cảm hứng cho tôi”; Marcus Rashford: “Đời tôi khác xa truyện cổ tích”; Wole Soyinka: “Cuốn sách này là món quà tôi dành cho Nigeria”; Paul Auster: “Nỗi khổ đau tạo ra nghệ thuật”; Ladyhawke: “Tôi cảm thấy may mắn khi được sống và làm âm nhạc”; Abdulrazak Gurnah: “Văn chương của tôi có thể gặp gỡ nhiều độc giả hơn”; Nhà văn đoạt giải Nobel 2021: “Viết không thể chỉ là luận chiến”, nói về vấn đề di cư, chủ nghĩa thực dân và cách ông trở thành nhà văn trong diễn văn nhận giải Nobel vừa công bố…
Theo Hiên Ngọc/VNQĐ
