20.02.2018-11:00
>> Thư viện Lê Văn Nghĩa
Ngộ thay tháng chạp
LÊ VĂN NGHĨA
NVTPHCM- Sáng nay, nhìn lịch treo tường mới biết đã qua những ngày đầu của tháng 12 âm lịch.
Bỗng dưng lẩn thẩn thấy tội nghiệp cho tháng 12 âm lịch nầy. Một cái tháng ít khi được gọi đúng theo số tên gọi của nó. Trong dương lịch người ta thường nói là tháng 11 rồi tháng 12. Nhưng bắt đầu từ tháng 12 âm lịch nầy, tên gọi theo số thứ tự đã biến mất. Thay vào đó, khoảng 20 ngày đầu người ta sẽ gọi là tháng chạp và khoảng 10 ngày cuối thì người ta thường thêm chữ tết phía sau: 23 tết, 27 tết chứ chẳng ai ở không, đi ngược lại thói quen của cả cộng đồng để nói là 23 tháng 12, 27 tháng 12. Dầu sao nói 23 tết, 23 tháng chạp vẫn dễ nghe, ngắn gọn và có không khí hơn là nói 23 tháng 12 âm lịch thì nghe nó thật là… âm lịch. Ngay cả nhà thơ Bùi Giáng-dù được cho là điên cũng rất là bừng bừng tỉnh trong thơ khi viết về tháng 12 âm lịch“Tạ từ tháng chạp quay nghiêng/ Ầm trang sử lịch thu triền miên trôi” (Mắt Buồn). Trong thơ gọi tháng chạp thì nghe tình tứ hơn bởi vì nhắc đến mùa xuân có hoa nở, đến thời tiết tình yêu “Tháng chạp đã về rồi đó anh/ Sài Gòn vẫn hanh chưa chút lạnh” (Hoàng Thanh Tâm).
Tại sao lại gọi tháng 12 âm lịch là tháng chạp. Tìm kiếm trong Đại Nam Quốc Âm Tự Vị thì ông Huình Tịnh Của chắc chưa có thắc mắc nầy nên không hề giải thích. Rồi đến đại tự điển tiếng Việt – với sự hiểu biết khi làm tự điển các nhà đại chuyên môn về từ ngữ giải thích rất là trớt quớt: tháng chạp là tháng 12 âm lịch. Tuy nhiên nhờ tự diển nầy mà được biết thêm từ chạp đã trở thành một động từ khi người ta nói đi chạp mã nghĩa là đi thăm và sửa lại mồ mã tổ tiên trong này chạp mã .
Rốt cuộc chỉ biết dựa theo GS Nguyễn Tài Cẩn trong giáo trình lịch sử ngữ âm tiếng Việt cho biết chữ tháng chạp bắt nguồn từ hai chữ “Lạp nguyệt” mà người Việt đã đọc chệch từ Lạp thành Chạp. Tương tự là tháng Giêng, bắt nguồn từ hai chữ “Chinh nguyệt”. Sở dĩ người Trung Quốc gọi tháng 12 là “lạp’ vì chữ “lạp” có xuất xứ từ thịt. Người Trung Quốc thời xưa và nay vốn ham ăn uống với đủ thứ kỹ thuật kiêu kỳ đã thích ướp thịt khô vào dịp mùa đông để dành ăn quanh năm. Việc ướp thịt rộ lên vào tháng 12, và đó là lý do vì sao người Trung Quốc gọi đây là Lạp nguyệt. Ở Sài gòn ta thường thấy trong dịp tết, người Tàu trong Chợ lớn thường ăn thịt vịt lạp, thịt heo lạp chứ không phải… thịt kho tàu chứng tỏ nồi thịt kho nầy chẳng phải xuất phát từ những cái mồm ham ăn.
Tháng 12 âm lịch ở ngoài bắc còn được gọi là tháng “Củ mật”- mà sao không là củ chuối, củ mì khi “Tháng chạp là tháng trồng khoai, tháng hai trồng đâu, tháng ba trồng cà”? Té ra tháng chạp nầy là tháng phải nâng cao tinh thần cảnh giác, phòng chống gian phi, phải củ soát thật cẩn mật nếu không thằng ăn trộm nông thôn (ngày xưa) và bọn giựt dọc (ngày nay) nó thò tay ngọc, thọc tay vàng vào đồ đạc trong nhà thì kể như là hết ăn tết trong năm mới. Củ mật nầy là nghĩa như thế chứ không phải trong giới nông nghiệp nước nhà đã khởi nghiệp bằng một loại củ ngọt ngào mật ngọt vào tháng 12. Đỏ mắt đi tìm củ mật thì giống như đi tìm lá diêu bông trong thơ của Hoàng Cầm mà thôi nhé.
Bỏ hết những truy nguyên, tìm hộ khẩu của tháng chạp để nhìn vào thực tế cuộc sống của tháng chạp nầy. Rốt cuộc tháng chạp là gì? Tháng chạp của tôi ơi, khi tờ lịch chỉ con số một oai nghi vào phía cuối tờ lịch thì chúng ta biết rằng mọi thứ trong cuộc sống thường nhật bắt đầu xáo trộn. Tháng chạp ở Sài gòn là tháng hối hả làm cho xong những công viêc còn bộn bề để kết thúc vào dịp tất niên đón chờ năm mới an khang thịnh vượng. Tháng chạp là tháng phải trả dứt nợ tiền còn nợ tình thì để đó sang năm tính nếu không có những lời nhắc khéo “Ngày đi anh hứa tháng Chạp về /Sẽ chở em dạo quanh thành phố …/Dẫu thế nào … em vẫn chờ anh/Đường Nguyễn Huệ ngàn hoa khoe sắc/Hoàng lan xưa tỏa hương thơm ngát/Gọi chân anh rộn rã tìm về”( Đỗ Mỹ Loan)
Tháng chạp là tháng rộn rã, là tháng vội vã, hối hả, là tháng vất vả mướt mồ hôi vì chạy. Tháng chạp cũng là tháng hết chầu nhậu nầy tới chầu liên hoan khác. Tháng chạp nghĩa là tháng công nhân chờ đợi lương thưởng tháng 13 để mua sắm cho con cái có cái ăn cái mặc với người. Tháng chạp là tháng mua sắm sao bao nhiêu tháng dụm dành tiết kiệm. Tháng chạp là tháng chờ đợi, háo hức mua vé xe đò, xe lửa, máy bay về ăn tết. Tháng chạp nghĩa là tháng hết vé xe lửa chính thức, chỉ con vé chợ đen. Tháng chạp nghĩa là tháng hùng hục chen nhau trên những chuyến tàu xuôi ngược về phương bắc, các tỉnh miền tây để rồi ra giêng lại điệp khúc hùng hục, chen nhau thích cánh trở lại đất Sài gòn muôn thuở yêu thương. Tháng chạp là tháng đoàn tụ gia đình tứ xứ phương xa với những người con, người chồng, người vợ, người cha, người mẹ trở về. Tháng chạp là tháng của “những thằng già nhớ mẹ” (những thằng trẻ đi đâu?) nên nhạc sĩ La Tuấn Dzũng phổ thơ Lý Thừa Nghiệp đã làm nghẹn ngào người nghe khi ví von tháng chạp như người mẹ “Tháng chạp Mẹ già như lúa chín… Tháng chạp Mẹ già như hoa nở… Tháng chạp Mẹ già như hương nắng… Tháng chạp bỗng tràn theo nước mắt”. Nghe xong bài hát những người nghe bỗng dưng đâm ra thắc mắc một cách triết học nhập môn tình mẫu tử “Tại sao tháng chạp như người mẹ phải chăng vì người mẹ có đức hy sinh như tháng 12 đã mất tên để tháng chạp được nở mày nở mặt với thiên hạ”. Mẹ – tháng chạp – luôn giang rộng vòng tay đón chào những thằng con – khi bị nạn thập tử nhất sinh mới khóc than nhớ mẹ, còn lúc vinh quang thì nó đi đâu tuốt luốt. Tháng chạp là tháng bắt cầu cho những đứa trẻ con qua tuổi mới. Tháng chạp của tiếng cười, của niềm vui. Sài gòn tháng chạp vỗ tay mừng đám cưới. Sài Gòn tháng chạp khoe sắc báo tết mừng xuân. Những ngày tết đến gần bắt đầu bằng tháng chạp với em công nhân quét đường áo vải đêm co ro.
Ngoảnh lại đời người đã đi qua bao nhiêu tháng chạp nhưng khi với tay đụng nó thì vẫn lạ vô cùng. Thật là chuối khi tuổi nầy vẫn còn mơ tháng chạp. Cảm khái gì đâu!
CÙNG TÁC GIẢ:
>> Chuyện học thêm ngày xưa
>> Ngã tư nổi tiếng Sài thành
>> Đâu chốn quay về?
>> Tình nghĩa giáo khoa văn
>> Không gian phở
>> Không gian đường sách
>> Tại sao uống cà phê bằng dĩa?
>> Thăm lại Nhà Việt Nam tại Expo Milan
>> Một giải thưởng vì tình yêu Sài Gòn – TP.HCM
>> Đường sách Sài Gòn
>> Về hai tựa sách dịch
>> Đánh thức vẻ đẹp tuổi thơ
>> Sài Gòn như mạch sống ngầm
>> Lê Văn Nghĩa – một kiểu người Sài Gòn?
>> XEM TIẾP BÚT KÝ – TẠP VĂN TÁC GIẢ KHÁC…
