(Vanchuongphuongnam.vn) – Người ta thương chồng xông hương áo gấm/ Còn em thương chồng em đãi nộm cà gai/ Cây cà gai mọc dại ở lưng đồi/ Hoa cà trắng, quả cà xanh như ngọc…
Cũng có người gọi là cây cà dại, vì cho đến tận bây giờ vẫn chưa có ai trồng loại cây này cả. Theo một cách kì diệu nào đó, hạt cà đã bay theo gió hay theo những cánh chim di mà mọc hoang ở những sườn đồi thấp, ở một bãi đất trống cạnh suối hay ở ngay cạnh cái bờ rào. Khi nhìn thấy loài cây có những chiếc lá hình elip dài xẻ thùy cỡ bằng bàn tay phủ lớp phấn lông bàng bạc mềm mại ấy mọc lên ở đâu thì người dân miền núi cứ đơn giản là để nó mọc tự nhiên. Thế thôi.
Chưa ai trồng có lẽ bởi vì quả của loại cà này bé, bé hơn rất nhiều so với những cà pháo, cà giòn, cà xanh. Lại càng chẳng có cửa mà so sánh với giống cà bát, cà tím to vật vã…
Cây cà dại ở miền núi rõ cao, nhưng quả lại chỉ bằng ngón tay út. Mùa hè, nhất là độ tháng năm trở đi vào cái thời gian mà nắng gay gắt nắng, mua xối xả mưa, giông sét cứ ầm ầm đến rồi lại cùng ào ào mà đi ấy cũng là mùa mà cây cà dại tươi tốt nhất. Cây cà gai đâm chồi, trổ lá rồi ra hoa đậu quả. Hoa và quả của giống cà gai thường mọc thành chùm có dáng hình bán nguyệt. Chùm quả nhô ra thưa thớt từ nách lá, nách cành điểm điểm những gai. Vặt hết cả cả một cây cà gai có bán kính lá cỡ một đến hai mét cũng có khi chỉ thu được một hoặc hai lạng cà mà thôi. Khi vặt cà gai cũng chẳng dễ dàng gì, lúc thì vẹo người vạch lá, lúc lại kiễng chân víu cành, ấy vậy mà vẫn có lúc bị gai cào xước tay hay phấn bay dặm ngứa.
Tác giả Sơn Nữ
Có nhiều cách chế biến cà gai, người ta có thể xào chín với tỏi, có thể muối với măng ớt để ăn dần. Nhưng có lẽ làm một đĩa nộm quả cà gai với mấy thứ rau cũng gần như mọc dại và vài loại gia vị thập cẩm khác mới là cách ăn đặc biệt đậm phong vị Tây Bắc.
Trong món nộm sẽ có lá sắn. Ừ là lá sắn, lá của loại cây vẫn được trồng trên nương để lấy củ. Ngon nhất là lá của cây sắn có vỏ đỏ, vì loại sắn ấy ít chát, lá lại mềm. Cây sắn dễ trồng dễ mọc nên người ta hay cắm một vài hom sắn ngay cạnh bờ rào hay cạnh ao để lúc tiện có thể bẻ ngay vài cành lá sắn già vứt xuống ao nuôi cá, rồi thì ngọn sắn non thì lại được lấy làm đồ ăn cho người.
Trong món nộm ấy sẽ có hoa đu đủ đực hoặc là lá đu đủ.
Nghe buồn cười không, trồng cây đu đủ thì chắc ai cũng thích trồng được cây có nhiều quả, nhưng với người Thái ở miền núi thì trong vườn có một cây đu đủ đực không đậu được quả lại là một chuyện đáng mừng. Hoa đu đủ đực mọc thành chùm trên cao. Những bông hoa màu trắng, be bé và rất đắng. Đắng lắm. Thế nhưng món ăn này nếu chót thiếu đi vị đắng đặc biệt ấy thì lại chẳng bao giờ trở thành món đặc sản gây nhớ thương nhiều đến vậy.
Ngày trước, để có một đĩa nộm cà gai với rau dại để đãi khách, người nhà cũng phải chuẩn bị tương đối kì công. Chỉ là những loại rau rất bình thường, dễ kiếm quanh nhà, quanh ruộng thôi nhưng loanh quanh nhặt đủ cũng mất khá nhiều thời gian. Cà dại này, rau sắn này, hoa đu đủ đực này; thêm tý lá gấc, vài lá mùi tàu, đôi ba củ sả, mấy nhánh gừng non, ớt xanh nướng than, lạc rang giã nhỏ, húng thơm, muối hạt… Rồi thì cho tất hỗn hợp rau ấy vào chõ gỗ mà đồ trên bếp lửa, lửa đỏ nồi ninh, hơi bay nghi ngút; đồ đến cà mềm, đến hoa hết đắng, đến lá lên hương. Đổ rau ra đĩa, thái miếng vừa ăn, sả gừng băm nhỏ, ớt cũng băm nhỏ, trộn đều gia vị, trộn lạc rau thơm… mang lên đãi khách.
Người ăn cắn một quả cà gai trong miệng, nghe tiếng vỡ lộp độp, rồi cảm thấy ngay vị của nó, nói thế nào nhỉ, vị ngọt thanh nhòn nhọn của trái cà gai hấp chín thấm sâu, mạnh mẽ, loang rộng và lưu lại trong khoang miệng rất lâu. Nhai tiếp miếng nữa, hoa đu đủ đực với lá sắn, lá gấc có vị bùi bùi, mát mẻ, thêm chút hương sả, hương mùi tàu kéo dài hòa với vị cay thơm của ớt xanh nướng than cay cay đầu lưỡi… Món nộm cà gai trong mâm có khi lại là món được dùng hết đầu tiên và là món làm cả chủ nhà và khách khứa liêng biêng vì tốn mất mấy chén rượu nâng lên đặt xuống.
Giờ đây, thỉnh thoảng bạn sẽ bắt gặp những người phụ nữ Thái bán những túm cà gai be bé bên đường, thường là sẽ bán kèm luôn cả mấy loại rau rừng nữa để đủ cho món nộm cà gai. Bạn cũng có thể được nếm thử món này trong các nhà hàng trên phố hay trong những buổi hội chợ giới thiệu ẩm thực địa phương. Bạn hãy thử đi nhé…
Đám cà gai mọc dại rải triền đồi
Nở yêu thương giữa bạt ngàn nắng gió
Đậu nhớ thương giữa muôn trùng cây cỏ
Níu chân người ở lại với rừng – em.
S.N
