Nhớ Cậu yêu thương *
(Vanchuongphuongnam.vn) – Vào những lúc thời gian hết bận bịu với công việc đồng áng lam lũ hằng ngày, cha tôi cũng có cơ hội làm rung động con tim ngây thơ mà đa cảm của tôi bằng ngón đàn nguyệt độc đáo của người.
Nhà văn Nguyễn Thanh
Trong cuộc đời không ít sóng gió đau thương, lắm lúc tôi tự nghĩ tâm hồn mình có thể là nơi hội tụ cơ duyên giữa ba dòng sông nghệ thuật: hội họa, âm nhạc và thi ca. Ngay từ lúc còn bé thơ chưa vào học sơ đẳng ở trường làng, tôi đã sớm say mê hình ảnh và sắc màu hội họa. Dù chưa biết một chữ a, b… tôi cũng trộm lấy quyển sách “Quốc văn giáo khoa thư” của chị tôi, dùng than củi lấy từ bếp lò để nhìn những hình ảnh tôi thích trong sách, nguệch ngoạc vẽ lại trên nền gạch nhà hay nơi vách gỗ trong nhà. Tôi ê a ậm ọe một mình, ra chiều đắc chí tỏ ra như mình biết vẽ, biết đọc.
Vào các buổi trưa miền quê êm đềm vắng lặng, mẹ tôi cũng cho tôi thưởng thức âm hưởng ngọt ngào những câu ca dao thâm thúy khi người khẽ tay đưa võng vỗ về giấc ngủ cho các em tôi: Anh em như thể tay chân/ Yêu thương hòa thuận hai thân vui vầy” – “Ngó lên nhang tắt đèn mờ/ Muốn nuôi cha mẹ bây giờ còn đâu!”…
Vào những lúc thời gian hết bận bịu với công việc đồng áng lam lũ hằng ngày, cha tôi cũng có cơ hội làm rung động con tim ngây thơ mà đa cảm của tôi bằng ngón đàn nguyệt độc đáo của người. Sau các bản Bắc, Nam, Oán… nổi bật là bài ca vua vọng cổ. Lúc chơi đàn, cha tôi – ông Chín Hay – ngồi trên bộ ván gỗ trong tư thế đặc biệt, tập trung đôi mắt, ngón tay lao động nổi gân nắn nót, luyến láy thoăn thoắt trên từng phím đàn, theo những nốt nhạc xự cống xê xang hò. Ở mỗi làn điệu, cha tôi trình bày khi thì khúc chiết nhặt khoan, lúc thì nhẩn nha rõ mồn một từng nốt nhạc thật quyến rũ vô chừng. Dường như cha tôi muốn phả hết hồn cốt mình trong từng giai điệu, thang âm của nhạc truyền thống! Do vậy, trong những buổi hòa tấu liên hoan văn nghệ đám tiệc ở gia đình hay bà con làng xóm, cha tôi bao giờ cũng được anh em phân công giữ nhịp song lang. Tôi còn quá bé chưa biết nhận thức cái hay nghệ thuật trong cách diễn tả của người, nhưng tôi vẫn mê mẩn lặng người trước âm vang tiếng đàn tài tử của cha tôi!
Không xuất thân từ một gia đình họ tộc có truyền thống về âm nhạc, nhưng theo cô ba tôi, cha tôi bẩm sinh vốn yêu ca nhạc và thơ văn ngay từ nhỏ. Khi trưởng thành, người đã tự học và hiểu cơ bản lý thuyết và thực hành khá vững vàng một số bài trong 20 bài cơ bản của cổ nhạc. Do đó, lớn lên trong gia đình, tôi nhờ cha hướng dẫn mà được vỡ lòng với chữ quốc ngữ, chữ Hán và am hiểu về niêm luật trắc bình, vần điệu của thi ca và đôi phần về nhạc cổ điển. Tôi từng thấy cha tôi hằng giờ ngồi bên chiếc máy hát dĩa, tay phải nhẹ nhàng cầm tay quay dây thiều để lắng nghe tiếng đàn kìm đặc biệt của Năm Cơ, tiếng vĩ cầm mùi mẫn của Hai Thơm, tiếng đàn ghi ta điêu luyện của Văn Vĩ… Người tỏ ra cảm thụ khi thưởng thức giọng ca nổi tiếng của Bảy Thưa, Năm Phỉ… nhờ vậy cha tôi sở hữu được ngón đàn nguyệt mà tôi cho là rất ấn tượng khi người còn sinh tiền.
Hấp thụ tinh thần đó, sau này có ngày tôi trốn học để xem cọp cải lương của các đoàn hát vườn Kim Thoa, Thanh Cần thường trình diễn ở đình làng hay nhà lồng chợ xã. Mê cải lương và đờn ca tài tử, tôi có lúc như muốn nín thở (!) để thưởng thức tiếng hò vô sáu câu gọt ngào của vua vọng cổ Út Trà Ôn hay danh ca Minh Cảnh, tiếng xề xuống điệu xàng xê độc nhất vô nhị của Minh Chí, nghệ sĩ được công chúng xem là vua xàng xê… trong thời kỳ hoàng kim của sân khấu cải lương miền Nam ở thế kỷ trước.
Năm Ất Dậu (1945), Việt Minh giành lại được chính quyền từ tay thực dân Pháp tại xã Tân Quới quê tôi, Ủy ban Hành chánh được thành lập với chủ tịch là ông Nguyễn Thanh Hà. Mỗi khi hội họp có liên hoan văn nghệ, hễ nghe vang dội hồi trống bốn tiếng (trống hiệu triệu tập Tổng thơ ký Ủy ban), mẹ tôi đang hái rau sau nhà lên tiếng thôi thúc cha tôi ngưng công việc nhà, khẩn trương đi họp. Khi ấy, chương trình cuối buổi làm việc thường tiếp thêm phần văn nghệ, cha tôi bao giờ cũng ôm đàn phụ họa, từ các bản bản ngắn tới các bài dài. Bài vọng cổ ** do một văn công trình bày trong một đêm mít tinh lịch sử mà hôm nay tôi vẫn còn nhớ: “Phơ phất ngọn cờ hồng, từ Bắc chí Nam, ta được phục hưng trên cõi Viễn Đông; cũng là nhờ ơn Chủ tịch Hồ Chí Minh đi ngoại giao cùng các nước/ Năm Ất Dậu vừa qua…”. Cha tôi vừa làm thơ ký vừa kiêm nhiệm thêm vai trò nhạc sĩ tài tử nhưng người đã phục vụ hết mình cho kháng chiến và đồng bào địa phương trong giai đoạn dầu sôi lửa bỏng của nước nhà góp thêm một phần công sức nhỏ bé của mình vào sự nghiệp cứu nước.
Tinh thần yêu văn nghệ trong sáng và thái độ phục vụ cách mạng, đồng bào son sắt của cha tôi, tôi cảm thấy sung sướng được kế tục cha tôi từ nhỏ cho đến khi bước chân ra đời. Hôm nay, đất nước được thanh bình, nhân dân ba miền hưởng cảnh an cư lạc nghiệp trong khi cha tôi đã không còn nữa. Nhưng mỗi lần có ai vô tình nhắc đến người hoặc bất chợt nghe vọng lại từ đâu tiếng nguyệt cầm – dư thanh của những nốt nhạc quen thuộc ngày nào, tôi cảm thấy chạnh lòng, khôn nguôi thương nhớ người cha thân yêu, một tâm hồn nghệ sĩ đích thực với ngón đàn tài tử một thời vang bóng.
04.2020
N.T
* Nguyễn Thanh Hà: Đ/c Nguyễn Hùng, sau đó là Trưởng Công an xung phong, nhà giáo, nhà thơ tại TP. Cần Thơ, nay đã mất.
** Mỗi câu bản ca vọng cổ lúc đó còn ngắn vì bài ca chưa tới nhịp 64 đầy đủ như ngày hôm nay. Bắt đầu chính thức bản nhạc này, đàn vô trước… với tiếng hò, sau đó người ca mới cất tiếng ca theo nhịp qui định cho tới khi dứt câu sáu hết bài.
