Khi biên soạn Tuyển tập thơ Việt Nam này, tâm trí tôi thường nhớ lại hoàn cảnh tham gia sinh hoạt nhóm thơ Đường ở Việt Nam hơn 20 năm trước. Khi đó, Việt Nam mới thực hiện cải cách mở cửa chưa được bao lâu, để có cuộc sống tốt hơn, ngoài công việc của mình, nhiều người đã ra ngoài làm việc bán thời gian, thậm chí có người còn kiêm nhiệm nhiều việc. Tôi không ngờ trong thời đại chạy theo vật chất rực lửa như thế, trong thời đại mà thơ chữ Hán bị gạt ra bên lề, ở Việt Nam vẫn có người làm thơ cổ bằng chữ Hán và chữ Nôm.
Phó Giáo sư, dịch giả, nhà thơ Hạ Lộ
Ngày hôm đó, khi tôi đi xe máy của người bạn đến địa điểm tổ chức sự kiện, tôi đã tự hỏi mình sẽ gặp những người nhàn rỗi như thế nào trên đường đi. Khi tôi đến đó, không khí rất sôi nổi, những người tham gia bao gồm cả những người già với mái tóc bạc trắng bồng bềnh và những sinh viên trẻ. Trong sảnh có hơn 20 chiếc bàn dài bày trà và đồ ăn nhẹ. Mọi người dù đang ngồi hay đứng, họ đều chào hỏi nồng nhiệt với những người xung quanh, và không khí ấm áp như một gia đình lớn.
Sau khi hoạt động bắt đầu, đầu tiên mọi người đọc thuộc lòng các tác phẩm gần đây của họ, được viết bằng chữ Hán và chữ Nôm, sau đó giải thích bằng tiếng Việt hiện đại. Có lẽ vì mới sau Tết nên tác phẩm của những người tham gia không chỉ có thơ mà còn có cả câu đối, khiến tôi rất ngạc nhiên. Ban đầu, tôi sang đó chỉ để tìm hiểu văn hóa Việt Nam và luyện nói tiếng Việt, nhưng khi thấy các bạn Việt Nam viết bằng ngôn ngữ và thể loại thơ của chúng ta, còn tôi hầu như không được đào tạo về sáng tác thơ cổ, tôi cảm thấy xấu hổ. Kể từ đó, tôi quyết định rằng tôi muốn biết nhiều hơn về đời sống tinh thần của người Việt Nam, cùng văn học của họ, đặc biệt là thơ ca của họ.
Thực ra, lẽ ra tôi phải được tiếp xúc với thơ Việt Nam từ rất sớm. Cách đây hơn 30 năm, tôi được nhận vào bộ môn Tiếng Việt của Khoa Đông phương học Đại học Bắc Kinh (nay thuộc Trường Ngoại ngữ), khi học ngữ âm tiếng Việt, tôi đã tiếp xúc với ca dao Việt Nam và dân ca, và bước đầu biết được giữa thơ ca Trung Quốc và Việt Nam có mối quan hệ mật thiết với nhau. Tuy nhiên, trong một thời gian dài, do nhiều nguyên nhân khác nhau, thơ Việt Nam được công bố, xuất bản ở nước ta không nhiều, chúng ta khó nắm được toàn cảnh thi ca Việt Nam, hầu như không có cơ hội tiếp xúc với các nhà thơ Việt Nam.
“Tuyển tập thơ Việt Nam” do Hạ Lộ dịch sang tiếng Trung Quốc
Có thể coi tôi là người may mắn, vào dịp Quốc khánh năm 1999 , tôi có vinh dự giúp Hội Nhà văn Trung Quốc tiếp đoàn Hội Nhà văn Việt Nam sang thăm, đoàn gồm năm người, trong đó có ba nhà thơ. Dù vất vả suốt đường đi, họ vẫn tranh thủ thời gian để làm thơ. Tôi nhớ bên Hồ Tây Hàng Châu, tôi đã được đón nhận bài thơ đầu tiên của một nhà thơ Việt Nam, và cũng là lần đầu tiên một người bạn nước ngoài làm thơ tặng tôi. Sau này, khi sang Việt Nam dự các hội thảo học thuật, tôi cũng nhận được nhiều bài thơ của những người bạn Việt Nam mới gặp. Tôi nghĩ không phải vì tôi có duyên gì đặc biệt, mà vì họ có thói quen làm thơ và truyền thống tặng thơ. Nói về truyền thống này, tôi nhớ rằng khi tôi học ở Việt Nam vào năm 2000, vào ngày phụ nữ 8 tháng 3, một người bảo vệ trong tòa nhà sinh viên quốc tế của chúng tôi đã cho tôi xem một bài thơ anh ấy viết cho mẹ mình, được viết bằng thể thơ lục bát truyền thống.
Trong những năm gần đây, với sự gia tăng giao lưu văn hóa Trung-Việt và trao đổi nhân sự thường xuyên, nhiều người mong muốn tìm hiểu về văn hóa của nước láng giềng Việt Nam. Giới văn học Trung Quốc ngày càng quan tâm đến thơ Việt Nam, sau khi một số bạn bè nghe tôi nghiên cứu về ngôn ngữ và văn học Việt Nam, mọi người cứ hỏi tôi về thơ Việt Nam. Năm 2014, tôi tham gia sự kiện công bố “Bảng xếp hạng thơ ca Trung Quốc” tại Trung tâm Nghiên cứu thơ ca Đại học Bắc Kinh, nhiều nhà thơ Trung Quốc tại sự kiện đã hỏi tôi về thơ đương đại Việt Nam và nhờ tôi dịch bản thảo. Thực ra, vì làm công tác giảng dạy và nghiên cứu văn học Việt Nam đã lâu, tôi luôn quan tâm đến việc dịch và giới thiệu thơ Việt, nhưng tôi luôn cảm thấy thơ Việt ở đây quá ít “bạn”, và tôi giữ hầu hết các bản dịch trong máy tính, chỉ phục vụ cho nhu cầu giảng dạy.
Trong những năm qua, tôi đã có cơ hội xuất bản một số bản dịch thơ Việt Nam. Ngoài ra, tôi cũng đã đăng các bản dịch thơ Việt Nam trên các tạp chí tư nhân và một số phương tiện truyền thông mới. Mặc dù vậy, chưa bao giờ có cơ hội xuất bản một tuyển tập thơ Việt Nam hoàn chỉnh. Hôm nay, Đại học Bắc Kinh và Nhà xuất bản Nhà văn đang cùng thực hiện dự án biên soạn thư viện thơ kinh điển dọc Vành đai và Con đường, tôi rất vinh dự được phụ trách bộ sách tiếng Việt, đồng thời cũng cảm thấy có trách nhiệm nặng nề.
Cần phải ghi nhận rằng thơ ca Việt Nam có từ lâu đời, có hai thể loại là thơ chữ Hán và thơ Nôm. Ban đầu, vì là một công trình dịch thuật nên tôi định chỉ chọn dịch một phần chữ Nôm, tuy nhiên trong lịch sử ngàn năm, văn học Việt Nam có biết bao thơ chữ Hán và những thành tựu nổi bật. Về phần tiếng Trung Quốc, tôi cố gắng chọn những tác phẩm tiêu biểu nhất trong số nhiều nền văn học. Ngoài ra, “Bình Ngô Đại Cáo” của Nguyễn Trãi thường được coi là một áng văn xuôi hùng vĩ kết hợp giữa văn vần và văn xuôi với đặc điểm thơ ca, nhưng giới học thuật Việt Nam cũng cho rằng nó là một kiệt tác của thơ ca. Khi chọn các nhà thơ và tác phẩm của họ, tôi đã tham khảo nhiều tuyển tập, tham khảo ý kiến của nhiều học giả và bạn thơ trong và ngoài nước.
Thơ ca Việt Nam rất phong phú và nhiều màu sắc, công việc biên soạn của tôi chắc chắn sẽ không tránh khỏi những thiếu sót, và tôi vô cùng e ngại, nhưng tôi nghĩ đây là một khởi đầu tuyệt vời, và nhất định tôi sẽ tiếp tục dịch và nghiên cứu thơ ca Việt Nam trong tương lai.
Trong quá trình biên soạn thơ ca Việt Nam, tôi đã tham khảo một số lượng lớn tư liệu thơ ca Việt Nam và các kết quả nghiên cứu có liên quan, trong thời gian này tôi đã mở được lớp sau đại học “Thi pháp học Việt Nam”, đồng thời bổ sung nội dung thơ ca cho giáo trình đại học “Văn học Việt Nam”.
Dịch giả Hạ Lộ với bạn thơ Việt Nam tham dự tất niên 2018 tại tư gia
nhà thơ Phan Hoàng ở TPHCM
Có thể thấy, biên soạn khó hơn sáng tác, nhất là thơ Việt Nam có quá nhiều nên việc chọn lọc và dịch thuật không hề đơn giản. May mắn thay, trong quá trình này, tôi đã nhận được sự động viên, thúc giục của rất nhiều thầy cô và bạn bè, để cuối cùng tôi có thể hoàn thành nhiệm vụ như vậy. Mong bạn đọc theo dõi tuyển tập này để gặp thơ Việt và khám phá thêm những bí mật của thơ Việt.
Xin cảm ơn các nhà thơ và các thầy cô, bạn bè, đã sửa lời nói đầu hoặc bản dịch thơ của tôi. Tôi cũng xin cảm ơn các nhà thơ Việt Nam đã cho ra đời những tác phẩm đặc sắc, đặc biệt là các nhà thơ hiện đại và đương đại.
Cuốn sách được xuất bản vào tháng 12 năm 2022, giá 88 nhân dân tệ, hiện đang được bán trên tất cả các trang web lớn.
HẠ LỘ
CHU QUANG MẠNH THẮNG lược dịch
Theo Vanvn
